თემის მიზანს– შეადგენს გავაკეთო მოკლე დახასიათება მცენარეში მიმდინარე ორი მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო  პროცესზე–ფოტოსინთეზზე და სუნთქვაზე უჯრედულ დონეზე (მიტოქონდრიალური სუნთქვა). ავხსნა მათი ქიმიური მექანიზმები ციტოპლაზმურ ორგანოიდებში–ქლოროპლასტებში, მიტოქონდრიებში, და აქედან გამომდინარე გამოიკვეთოს მათ შორის ძირითადი პრინციპული განსხვავებანი.

   აქტუალობა–მოგეხსენებათ ფოტოსინთეზი მცენარეში უზრუნველყოფს ნახშირბადოვან კვებას, მცენარეს ამარაგებს ელემენტ ნახშირბადით,რომელიც ყველა ორგანული ნივთიერებების შემადგენელი ნაწილია. ეს კი უზრუნველყოფს დედამიწაზე ცოცხალი ორგანიზმების კვებას ჰეტეროტროფულად.გარდა საკვები ნივთიერებებით უზრუნველყოფისა ფოტოსინტეზი ატმოსფეროს,ნიადაგს,წყალს და ა.შ. ავსებს ჟანგბადით,რომელიც აუცილებელია როგორც ცოცხალ, ისე არაცოცხალ ბუნებაში მიმდინარე ჟანგვითი პროცესებისა.

   ასევე აქტუალურია საკითხი–მიტოქონდრიალური სუნთქვა მცენარეში–რადგან ამ პროცესით მცენარის უჯრედი უზრუნველყოფილია ენერგიით მდიდარი ნივთიერებით–ატფ. ეს ნივთიერება კი უჯრედში მიმდინარე სასიცოცხლო პროცესების მთავარი მამოძრავებელი ძალაა და ის ითვლება უჯრედში,როგორც ენერგეტიკული ვალუტა.

   მწვანე მცენარეებს აქვთ უნარი მიაღწიონ განსაკუთრებულ გაძლიერებულ ზრდას, ხასიათდებიან რა მათ შემადგენლობაში შემავალ ნივთიერებათა განუწყვეტელ დაგროვებას ზრდადამთავრებული მცენარე მილიონ და მილიარდჯერ აღემატება წონაში იმ თესლს, საიდანაც ეს მცენარეა მიღებული.

  დადგენილია, მცენარის მშრალი მასის 45 % ნახშირბადია, 42 %–ჟანგბადი, 6,5 %–წყალბადი, 1,5 % აზოტი და დაახლოებით 5 % ნაცარი (მინერალური მარილები). ნახშირბადს მცენარე სწორედ ღებულობს ნახშირბადოვანი კვებით, რასაც ფოტოსინთეზი ეწოდება.

   ფოტოსინთეზის შეჯამებული განტოლებაა:

განტოლებიდან ჩანს,რომ ფოტოსინთეზი წმინდა ჟანგვა–აღდგენითი პროცესია, რომლის დროსაც ნახშიროჟანგის ნახშირბადი აღდგება ნახშირწყლამდე, ხოლო წყლის ჟანგბადი იჟანგება თავისუფალ ჟანგბადამდე.ნახშირწყლები გამოიყენება მცენარის მიერ,როგორც საშენი და ენერგეტიკული მასალა, ასევე გარკვეული ნაწილი რათქმაუნდა გროვდება მცენარის სხვადასხვა ორგანოებში მარაგის სახით, რასაც ჰეტეროტროფული ორგანიზმები იყენებენ როგორც საკვებ პროდუქტს–ცილების,ცხიმების და ნახშირწყლების შემცველობის გამო.

  მცენარეში ძირითადი მაფოტოსინთეზირებელი ორგანო ფოთოლია, ის ანატომიურად და ფიზიოლოგიურად ევოლუციის პროცესში შეგუებული არის იმას,რომ მოახდინოს არა მარტო ტრანსპირაცია, არამედ ფოტოსინთეზს. ფოთოლი სხვა არაფერია, თუ არა ყლორტის ერთგვარი გამონაზარდი, რომელიც თავისი ზედაპირის მძლავრი განვითარების გამო შეგუებია იმას,რომ რაც შეიძლება ნახშიროჟანგის შემცველ ჰაერის მეტ ფართობს შეეხოს და ინტენსიურად აწარმოოს ფოტოსინთეზი. აღნიშნული პროცესი მიმდინარეობს ქლოროპლასტებში, რომელიც ის ციტოპლაზმური ორგანოიდია მიტოქონდრიების მსგავსად, რომლებსაც გააჩნიათ საკუთარი ცილების მასინთეზირებელი სისტემა–დნმ და რნმ.

   ქლოროპლასტების ქიმიურ შემადგენლობაში შედის 75 %–წყალი, 25 %–მშრალი ნივთიერება. ამ მშრალი ნივთიერებიდან კი ყველაზე მეტი ცილაა–35-55 %, ცხიმი 20-30 %, ნახშირწყლები-10 %, რნმ–2-3 %, დნმ–0,5 %, ქლოროფილები–9 %, კაროტინოიდები–4,5 %. გარდა ამისა ქლოროპლასტები შეიცავენ მაკრო– და მიკროელემენტებს: რკინას, თუთიას, სპილენძს, მანგანუმს და ა.შ.  აღსანიშნავია აგრეთვე დამჟანგველ–აღმდგენელი ფერმენტები, რომლებიც სწორედ ფოტოსინთეზში მონაწილეობენ.

   ფოტოსინთეზში მონაწილე პიგმენტები ძირითად სამ ჯგუფადაა დაყოფილი: ქლოროფილები, კაროტინოიდები და ფიკობილინები.

  განარჩევენ ქლოროფილების 10 ჯგუფს: ქლოროფილები: a, b, c, d და ბაქტერიოქლოროფილებს: a, b, c, d.  ფოტოსინთეზის პროცესში პიგმენტებს სენსიბილიზატორის ფუნქცია გააჩნია, რაც ნიშნავს იმას,რომ სინათლის ფაზაში მონაწილე ნივთიერებანი (ფოტოქიმიური რეაქტები), როგორც ფიზიკიდან ცნობილია წარიმართება მხოლოდ და მხოლოდ მაშინ, თუ რეაქციაში მონაწილე ნივთიერებანი შეფერილია და მათ აქვთ უნარი შთანთქონ სინათლის სხივი, მაგრამ ფოტოსინთეზში მონაწილე ნივთიერებანი (ნახშიროჟანგი და წყალი) რადგან უფეროა, ამიტომ საჭიროა ისეთი ნივთიერებანი,რომლებიც შთანთქავენ ამ სხივებს და გადასცემენ ფოტოქიმიურ რეაქციებში მონაწილე უფერო ნივთიერებათა მოლეკულებს. ამ პროცესს სენსიბილიზაცია ჰქვია და ამდენად ქლოროფილი ფოტოსინთეზში ასრულებს სენსიბილიზატაროს ფუნქციას.

   ქლოროფილი ეს არის ის წერტილი, ის ფოკუსი მსოფლიო სივრცეში, სადაც ხდება მზის სხივური ენერგიის გარდაქმნა ქიმიური ბმების ენერგიად. ქლოროფილი არის ის წერტილი მსოფლიო სივრცეში,რომლის ერთი ბოლოსაკენ უწყვეტად მოედინება მზის სხივური ენერგია, ხოლო მეორე ბოლოდან დასაბამს ღებულობს სიცოცხლის ყოველგვარი გამოვლენა დედამიწაზე.

   ქიმიური თვალსაზრისით ქლოროფილი არის რთული ეთერი. კერძოდ:ქლოროფილინის დიკარბონმჟავასა, მეთილისა და ფიტოლის სპირტის რთული ეთერი.ქლოროფილინის დიკარბონმჟავას ერთი კარბოქსილის ჯგუფი ეთერიფიცირებულია მეთილის სპირტით, ხოლო მეორე კარბოქსილის ჯგუფი კი–ფიტოლის სპირტის რადიკალით.

   ქლოროფილი წარმოადგენს მაგნიუმ–პორფირინულ რთულ ნივთიერებას,სადაც მაგნიუმის ატომს უკავშირდება ოთხი პორფირინული ჯგუფი–ორი ვალენტინობითა და ორი კომპლექსურად, ყველაფერი ეს ქმნის ქლოროფილის მოლეკულის თავს, ჰიდროფილურია (ლიპოფობური), ხოლო ფიტოდის სპირტის რადიკალი კი ქმნის „კუდს“, რომელიც ჰიდროფობურია (ლიპოფილური). ამდენად ქლოროფილის მოლეკულა პოლარულია და მოლეკულის განლაგება ქლოროპლასტის გრანის მემბრანაზე თავისებურია.

   აღსანიშნავია,რომ ქლოროფილის მოლეკულა სტრუქტურით ძალიან ჰგავს ორგანული სამყაროს მეორე მნიშვნელოვან პიგმენტს–ჰემოგლობინს.ეს უკანასკნელი წარმოადგენს რკინა–პორფირინულ ნაერთს.ეს კიდევ ერთხელ ადასტურებს ორგანული სამყაროს ერთიანობას, ევოლუციურ პროცესს.

   ფოტოსინტეზში მონაწილე–კაროტინოიდები,როგორიცაა კაროტინი, ქსანტოფილი, ლუტეინი, ზეაქსანტინი, ვიოლაქსანტინი და ა.შ, ისინიც ასევე რთული ორგანული ნივთიერებებია, ისინი შთანთქავენ მზის სპექტრის იმ სხივებს, რომლებიც ვერ შთაინთქმება ქლოროფილების მიერ და გადასცემენ რეზონანსის გზით ფოტოსისტემაში არსებულ ქლოროფილის იმ მოლეკულებს, რომლებიც „დამჭერი“ ქლოროფილის სახელწოდებითაა ცნობილი და ამდენად ფოტოსინთეზის პროცესში სინათლის სხივის მაქსიმალური გამოყენების შესაძლებლობას იძლევიან და უფრო ეფექტურს ხდის ფოტოსინთეზს.

    ფიკობილინები–როგორიცაა ფიკოციანი და ფიკოერითრინი, ამას შეიცავს წყამცენარეები და იქ მონაწილეობენ ფოტოსინთეზში.

   ფოტოსინთეზი მოიცავს გარკვეულ ეტაპებს: ფოტოფიზიკური, ფოტოქიმიურ ეტაპს (სინათლის ფაზა) და სიბნელის ფაზას.

   ფოტოქიმიურ რეაქციებში მიმდინარეობს წყლის ფოტოლიზი,გამოიყოფა თავისუფალი ჟანგბადი, წყალბად–იონები და ენერგიით მდიდარი ნივთიერებები: ნად–H2, ატფ. სწორედ ფოტოსინთეზის პროცესში ფოტოსისტემებს შორის ელექტრონების ტრანსპორტირებისას ელექტრონის ენერგია განიცდის აკუმულაციას ატფ ენერგიად და ამ პროცესს ფოტოსინთეზური ფოსფორილირება ეწოდება, განსხვავებით ჟანგვითი და სუბსტრატული ფოსფორილირებისგან, რომელიც მიმდინარეობს სუნთქვის დროს მიტოქონდრიებში. გარდა ამისა სინათლის ფაზაში ინგლისელმა მეცნიერმა ხილლიმ გვიჩვენა,რომ ამ ფაზაში მიმდინარეობს წყლის მოლეკულის წარმოქმნა, ამ წყალს ბიოსინთეზური წყალი ჰქვია, განსხვავებით მცენარის ფესვების მიერ ნიადაგიდან შეწოვილი წყლისა.

   ამ პროცესებს თან სდევს სიბნელის პროცესები, რომლის დროსაც გამოიყენება სინათლის ფაზის ენერგიის მდიდარი ნივთიერებანი. ნად–H2 და ატფ ამ პროდუქტებს აფრიკელმა მეცნიერმა არნონმა საასიმილაციო ძალა უწოდა.

   სიბნელის ფაზის პროცესი შეისწავლა აფრიკელმა მეცნიერმა კალვინმა და ის ცნობილია კალვინის ციკლის სახელწოდებით. ეს იგივეა (C3 გზა). კალვინის ციკლი მოიცავს რიგ რეაქციათა სერიას, რომელიც პირობითად დაყოფილია სამ ეტაპად:

1.      კარბოქსილირება

2.      აღდგენა

3.      რეგენერაცია

  კარბოქსილირების დროს ხდება ნახშიროჟანგის შთანთქმა რიბულუზო–5–ფოსფატით, და მიიღება 3–ნახშირბადიანი ნაერთი–ფოსფო–გლიცერინის მჟავა.

  აღდგენის დროს–მიმდინარეობს ფოსფოგლიცერინის მჟავას ქიმიური აღდგენაა ფოსფოგლიცერინის ალდეჰიდამდე (ქიმიური აღდგენაა).

  რეგენერაცია–ეს არის პროცესი,როცა ფოსფოგლიცერინის ალდეჰიდის 5 მოლეკულიდან მიიღება (ქართული სიტყვის მნიშვნელობით) 3 მოლეკულა რიბულეზო–5–ფოსფატი. ამ პროცესს აქვს ძალიან დიდი მნიშვნელობა,რადგან კალვინის ციკლი უწყვეტად მიმდინარეობს ავტოამტურ რეჟიმში, ხოლო კალვინის ციკლიდან ერთი მოლეკულა ფოსფოგლიცერინის ალდეჰიდი კი გამოდის ციკლიდან და ხმარდება გლუკოზის სინთეზს.აქედან გამომდინარე ჩანს,რომ ორი კალვინის ციკლია საჭირო. ერთი მოლეკულა გლუკოზის სინთეზისათვის. თუ ფოტოსინთეზის საბოლოო პროდუქტად განვიხილავთ სახამებელს,მაშინ სულ ოთხი კალვინის ციკლია საჭირო.

   რაც შეეხება ფოტოსინთეზის სხვა პროდუქტებს, ვგულისხმობთ ცხიმებს,ცილებს.მათი წინამორბედებია კალვინის ციკლის კარბოქსილირების, აღდგენისა და რეგენერაციის პროცესში წარმოქმნილი შუალედური პროდუქტებია, მაგ: ფოსფოგლიცერინის ალდეჰიდი,ფოსფოგლიცერინის მჟავა ცხიმების ცხიმების წინამორბედია. ცილების წინამორბედებია მცენარეთა სუნთქვის დროს წარმოქმნილი შუალედური პროდუქტები, მაგ: პიროყურძნის მჟავა, L–კეტოგლუტარის მჟავა წინამორბედებია შესაბამისად ამინომჟავა ალანინისა და გლუტამინმჟავასი. ასე,რომ ფოტოსინთეზისა და სუნთქვის გენეტიკური კავშირი ამ ეტაპზე კარგად ჩანს.

   ეხლა მოკლედ განვიხილოთ მცენარეთა სუნთქვა. მცენარეთა სუნთქვა განიხილება,როგორც უჯრედული სუნთქვა,რაც მიმდინარეობს მიტოქონდრიებში ენერგეტიკული ცვლის გზით.

  სუნთქვის პროცესი არის ფოტოსინთეზის საწინააღმდეგო პროცესი.ის მოკლედ განტოლებით ასე გამოიხატება:

C6H12O6+6O2--------6CO2+6H2O

როგორც ჩანს თუ ფოტოსინთეზის დროს ნახშიროჟანგი აღდგება ნახშირწყლამდე,სუნთქვის დროს ნახშირწყლის ნახშირბადი იჟანგება ნახშიროჟანგამდე, ხოლო თუ ფოტოსინთეზის დროს წყლის ჟანგბადი იჟანგება თავისუფალ ჟანგბადამდე,სუნთქვის დროს ჟანგბადი აღდგება წყლამდე. მნიშვნელოვანი შედარებითი დახასიათება აქ ძალიან კარგად ჩანს ფოტოსინთეზსა და სუნთქვას შორის. სუნტქვის დროს ჟანგვითი პროცესი მიმდინარეობს შედარებით დაბალი ტემპერატურის პირობებში და ხორციელდება შუალედური რეაქციების მთელი სერიით,რომლებიც კატალიზდებიან სათანადო ფერმენტებით,ამიტომ ენერგიის გამონთავისუფლება ხდება არაერთბაშად,არამედ საფეხურებრივად მისი ერთი ფორმის მეორე ფორმად გარდაქმნით. სუნთქვის დროს  გამონთავისუფლებული ერთი ნაწილი გამოიყოფა სითბოს სახით, ხოლო მეორე ნაწილი აღმოჩნდება ასლად სინთეზირებული ორგანულ ნივთიერებათა სახით დამარაგებული.

   სუნთქვის ინტენსივობა განსხვავებულია არა მარტო მცენარეებში, არამედ ორგანოებსა და ქსოვილებში.სუნთქვის დაბალი ინტენსივობით ხასიათდებიან სუკულენტური მცენარეები,კაქტუსები,წიწვოვანი მცენარეები.ძალიან ინტენსიურად სუნთქავენ ახალგაზრდა აღმონაცენები,სოკოს ჰიფები,მცენარის ფოთლები უფრო ინტენსიურად სუნთქავენ,ვიდრე ფესვები,ღეროები,რაც განპირობებულია ცოცხალი პროტოპლაზმით მდიდარი უჯრედების მეტი შემცველობით.

   სუნთქვის შესახებ მრავალი შეხედულება არსებობდა,სუნთქვისა და წვის ამოსავალი და საბოლოო ნივთიერებები ერთნაირია.სწორედ ეს გარემოება  აიძულებდამრავალ მეცნიერს,სუნთქვა განეხილა როგორც ნელი წვა.თუმცა სუნთქვის შედარება წვასთან, თუ გინდ წვაც ძალიან ნელი იყოს,მაინც ისმის კითხვები: ეს ნელი წვა (სუნთქვა) რატომ წარმოებს შედარებით დაბალი ტემპერატურის პირობებში?რატომ ხორციელდება სუნთქვა ქსოვილებში მაშინ,როცა ის შეიცავს წყალს,როცა იგი წყალი წვისათვის ხელშემშლელი ფაქტორია
? ყოველივე ეს მიუთითებს  იმაზე,რომ პრინციპული განსხვავებაა ჰაერზე წვით ჟანგვასა და სუნთქვის დროს ორგანულ ნივთიერებათა ჟანგვას შორის.

  ეს განსხვავება აიხსნება იმით,რომ ჟანგბადი მოხვდება რა ორგანიზმში,ის გააქტიურდება,რაც აძლევს მას უნარს ორგანიზმის სხეულის ტემერატურის დროს წყლიან გარემოში მოახდინოს ორგანული ნივთიერებების დაჟანგვა.

   სწორედ ა.ბახმა 1897 წელს განავითარა ჟანგბადის გააქტიურების თეორია,რომლის თანახმად ოქსიგენაზები იწვევენ ჟანგბადის გააქტიურებას,ოქსიგენაზი ჟანგბადს უერთდება ზეჟანგის ტიპის სახით.

   ამრიგად, სუნთქვისას დასაჟანგ ნივთიერებაზე ჰაერის ჟანგბადის  გზა მიმდინარეობს მხოლოდ ზეჟანგით.ბახის თეორიას დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ბიოლოგიური დაჟანგვის ქიმიზმზე წარმოდგენის განვითარებისათვის.ამ თეორიით პირველად იყო ნავაურედევი ჟანგბადის გააქტიურებაში ფერმენტთა მონაწილეობა..

   ბიოლოგიურ ჟანგვაზე წარმოდგენის განვითარებისათვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ვ.პალადინის თეორიას.მან შექმნა მთელი სუნთქვითი პროცესის ერთიანი,სრულიად ახალი,ორიგინალური თეორია.

  პალადინის თეორიის მიხედვით სუნთქვის პროცესი ორ ეტაპად მიმდინარეობს.პირველი ეტაპი ანაერობულია.ამ ფაზაში დეჰიდრაზებით ხდება წყლის ჟანგბადის ხარჯზე  სასუნთქი მასალის–ნახშირბადის დაჟანგვა,რის შედეგად წარმოიშობა ნახშიროჟანგი და აღდგენილი დეჰიდროგენაზები.

   მეორე ფაზაში წარმოებს დეჰიდროგენაზების რეგენერაცია.ისინი ჰაერის ჟანგბადს გადასცემენ წყალბადს,წარმოიქმნება წყალი და თავისუფალი დეჰიდროგენაზები,რომლებიც ხელახლა ჩაერთვებიან ზემოთაღნიშნულ პროცესებში.

    დასკვნა: სუნთქვის დროს მთელი ნახშიროჟანგი წარმოიქმნება ანაერობულად,ხოლო წყალი–მხოლოდ აერობულ პირობებში წარმოიქმნება.სუნთქვის თეორია საფუძვლად უდევს სუნთქვის მექანიზმის თანამედროვე წარმოდგენას.

   მცენარის სუნთქვითი პროცესები შეიძლება ორი გზით: დიქოტომიური და აპოტომური (პენტოზოფოსფატური) გზით,რაც დამოკიდებულია მცენარის ასაკსა და თავისებურებებაზე.

   დიქოტომიური გზა მოიცავს ორ ფაზას: ანაერობულსა და აერობულს.ანაერობულ ფაზაში ნახშირწყლები განიცდის ფერმენტულ დაშლას მთელი რიგი სერია რეაქციებით პიროყურძნის მჟავას წარმოქმნამდე.ამ დროს მცენარეში წარმოიქმნება სამ ნახშირბადიანი, ხუთნახშირბადიანი ფოსფორილირებული ნაერთები,რომელიც მცენარეს უზრუნველყოფს ფოტოსინთეზის პროცესში ნახშიროჟანგის აქცეპტორით,რასაც  ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს ფოტოსინთეზისა და სუნთქვის ავტორეგულაციისათვის.

   ანაერობულ ფაზას მოჰყვება აერობული სტადია,რომელიც თავის მხრივ მოიცავს სამ ფაზას:

1.      პიროყურძნის მჟავას ჟანგვითი დეკარბოქსილირება

2.      კრებსის (ტრიკარბონული მჟავას) ციკლი

3.      ელექტრონულ–ტრანსპორტული ჯაჭვი (სუნთქვითი ჯაჭვი)

  პიროყურძნის მჟავას ჟანგვითი დეკარბოქსირებისას ხდება ნახშიროჟანგისა და ნად–H2 წარმოქმნა.

  ტრიკარბონული მჟავების  ციკლში კი,რომელიც იწყება მჟაუნძმარმჟავათი მიიღება მთელი რიგი კარბონმჟავები: ლიმონის მჟავა, იზოლიმინის მჟავა, მჟაუნქარვის მჟავა, ქარვის მჟავა, ვაშლის მჟავა და ა.შ,რასაც თან ახლავს  ნახშიროჟანგისა და ენერგიით მდიდარი ნივთიერებების ატფ და ნად–H2 წარმოქმნა.

  რაც შეეხება ელექტრონულ–ტრანსპორტულ ჯაჭვს, აქ მიმდინარეობს მიტოქონდრიის მემბრანაზე ელექტრონებისა და პროტონების ტრანსპორტირება,რომლის წყაროს კი წარმოადგენს აღდგენილი ნადი.

  ელექტრონების ტრანსპორტი მიმდინარეობს დამჟანგველ–აღმდგენელი ფერმენტებით: პირიმიდინული დეჰიდროგენაზებით, ფლავინური დეჰიდროგენაზებით და ციტოქრომებით.აღნიშნული ფერმენტებით ელექტრონებისა და პროტონების ტრანსპორტირებისას ელექტრონის ენერგია აკუმულირდება ატფ–ის სახით ეტაპობრივად,თანდათანობით; ჯაჭვში გამოიყოფა აგრეთვე წყალი,რომელიც სუნთქვის ერთ–ერთი საბოლოო პროდუქტია.

   თუ შევადარებთ ფოტოსინთეზსა და სუნთქვას ერთმანეთს შეგვიძლია გავაკეთოთ შემდეგი დასკვნები:

1.      ფოტოსინთეზი წმინდა ჟანგვა–აღდგენითი პროცესია,რომლის დროსაც ნახშიროჟანგი აღდგება ნახშირწყლამდე, ხოლო წყალი იჟანგება ჟანგბადამდე.

2.      სუნთქვა არის წმინდა ჟანგვა–აღდგენითი პროცესი,რომლის დროსაც ნახშირწყლები იჟანგება ნახშიროჟანგამდე, ხოლო ჟანგბადი აღდგება წყლამდე.

3.      ფოტოსინთეზი მიმდინარეობს მწვანე ფერის პიგმენტე–ქლოროფილზე ქლოროპლასტებში მხოლოდ სინათლეზე.

4.      სუნთქვითი პროცესები მიმდინარეობს ნებისმიერ მცენარეში ნებისმიერ მომენტში, თუ სუნთქვისათვის საჭირო პირობები არის.

სუნთქვა და ფოტოსინთეზი მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო პროცესებია მცენარეში მიმდინარე სხვა პროცესებთან ერთად,რომლებიც მიმდინარეობ ფერმენტებით, ერთი მიეკუთვნება ენერგეტიკულ ცვლას, ხოლო მეორე პლასტიკურ ცვლას, რომლებიც განაპირობებენ მცენარის როგორც ერთ მთლიან სიცოცხლეს.

  პრეზენტაცია