ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტში უკვე მესამედ ჩატარდა საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენცია “შავიზღვისპირეთი ცივილიზაციათა გზაჯვარედინზე”. სიახლე და მნიშვნელოვანი მონაპოვარია ის, რომ მიმდინარე წლიდან  გამოცემა „Erihplus”-ის სამეცნიერო ბაზაშია ინდექსირებული. კონფერენციაში 14 ქვეყნის 200-ზე მეტი მეცნიერი მონაწილეობდა. მათ მიერ წარმოდგენილი მოხსენებები შავი ზღვის რეგიონის ისტორიის, არქეოლოგიის, ეთნოლოგიის, ფილოლოგიის, ენათმეცნიერების, ფოლკლორის, ტურიზმის, ეკოლოგიის, ტოპონიმიკის, რელიგიათმცოდნეობის, ფილოსოფიის, არქიტექტურის, სამართლის და სხვა მიმართულების სექციებს მოიცავდა. სამეცნიერო კონფერენცია ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ნიკო ბერძენიშვილის კვლევითი ინსტიტუტის ორგანიზებით, საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის, რუმინეთის მეცნიერებათა აკადემიისა და კონსტანცას ოვიდიუსის უნივერსიტეტის თანაორგანიზებითა და საქართველოს განათლების, მეცნიერებისა და ახალგაზრდობის სამინისტროსა და აჭარის ა.რ. განათლების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს ფინანსური მხარდაჭერით ჩატარდა.

გაზეთ „ბათუმის უნივერსიტეტის“ კითხვებს ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ნიკო ბერძენიშვილის კვლევითი ინსტიტუტის დირექტორი, ბატონი როინ მალაყმაძე პასუხობს:

_ ბატონო როინ, გთხოვთ ისაუბროთ ტრადიციადქცეული კონფერენციის მნიშვნელობაზე...

_ უკვე მესამედ ჩატარებული კონფერენციის მნიშვნელობა ძალიან დიდია. ფაქტობრივად, იგი იქცა შავიზღვისპირეთის თემატიკით დაინტერესებულ მკვლევართა გამაერთიანებლად. კარგად განხორციელებულმა მენეჯმენტმა, მეცნიერული სიახლითა და აქტუალობით წარმოდგენილმა ნაშრომებმა, უფრო მეტად გაზარდა კონფერენციის პოპულარობა და მნიშვნელობა.  იგი  ყოველწლიურად თავის განსხვავებულ ნიშას ატარებს. წელს კონფერენციის ფარგლებში მოეწყო პანელური მუშაობა თემაზე „წაშლილი, დავიწყებული და ტრანსფორმირებული მეხსიერება   (მეხსიერების კვლევა ბიოგრაფიული ინტერვიუების- ზეპირი ისტორიების საფუძველზე)“, რამაც დიდი გამოხმაურება გამოიწვია. განსაკუთრებით შთამბეჭდავი და ემოციური იყო ჩვენი თანამემამულის, ფერეიდანში მცხოვრები ქართველის, ქალბატონ ჰელენ იოსელიანის კალიგრაფიული ნამუშევრების გამოფენა და სხვა.

შეიძლება თამამად ითქვას, რომ კონფერენცია წარმატებით ასრულებს თავის დანიშნულებას - აერთიანებს სხვადასხვა დარგის მკვლევრებს, რაც ხელს უწყობს თანამშრომლობასა და ახალი პროექტების დაბადებას. ასევე განსაკუთრებულად უნდა გავუსვათ ხაზი ახალგაზრდა მეცნიერების (მაგისტრების, დოქტორანტების, პოსტდოქტრანტების)  ჩართულობას. შემთხვევითი არაა, რომ ინსტიტუტმა ამ სამეცნიერო აქტივობის ჩატარება ახალგაზრდა მეცნიერებს მიანდო, სწორედ, მათმა დაუღალავმა შრომამ მოგვცა ასეთი აღიარებული შედეგი. მადლობა ახალგაზრდა მკვლევარებს გაწეული შრომისა და ინტერესისათვის.

კონფერენცია ვერ იქნებოდა წარმატებული, რომ არა აჭარის განათლების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს, ქალაქ ბათუმის მერიის, ჩვენი უნივერსიტეტის ფინანსური  და ორგანიზაციული მხარდაჭერა.

მადლიერება მინდა გამოვხატო ყველა იმ ადამიანის მიმართ, ვინც ყოველწლიურად ელოდება და მონაწილეობს კონფერენციაში „შავიზღვისპირეთი ცივილიზაციათა გზაჯვარედინზე“.

ინტერდისციპლინური საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენციის – „შავიზღვისპირეთი ცივილიზაციათა გზაჯვარედინზე“ – მოწვევა მომავალშიც გაგრძელდება და ეს წამოწყება კარგ ტრადიციად დამკვიდრდება ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამეცნიერო ცხოვრებაში. იგი ხელს შეუწყობს სხვადასხვა ქვეყნის სამეცნიერო წრეების წარმომადგენელთა ურთიერთდაახლოებასა და  კულტურათაშორის დიალოგს.

_ მიმდინარე წლიდან, „შავიზღვისპირეთი - ცივილიზაციათა გზაჯვარედინზე“ „Erihplus”-ის სამეცნიერო ბაზაშია ინდექსირებული. ეს არამარტო ინსტიტუტისთის, არამედ ბსუ-სა და ზოგადად, წლების მანძილზე კონფერენციაში ჩართული ასობით მეცნიერისთვის, აღსანიშნავია. გთხოვთ, ისაუბრეთ ამ უმნიშვნელოვანესი მონაპოვრის შესახებ...

_ დიახ, ცალკე აღნიშვნის ღირსია სამეცნიერო ჟურნალის ასეთი აღიარება. კონფერენციის დაფუძნებისთანავე დავიწყეთ ფიქრი, როგორ შეიძლებოდა სამეცნიერო ჟურნალის  ბაზებში განთავსება, რომ იგი ადვილად ხელმისაწვდომი ყოფილიყო საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგადოებისათვის. ამის საჭიროება დაგვანახვა კონფერენციისადმი გაზრდილმა ინტერესმა. ინსტიტუტის მკვლევართა სასახელოდ უნდა ითქვას, რომ ჩვენ ეს შევძელით. ვფიქრობ, საქართველოში პირველად მოხდა, რომ მესამე წელს ანუ ორი ნომრის  შემდეგ “Erihplus”- ბაზში განთავსდა ჟურნალი. ეს დიდი აღიარებაა. ჩვენ ეს იმ მკვლევრებისთვის გავაკეთეთ, ვინც ყოველწლიურად აქტიურად მონაწილეობს და მაღალი აკადემიური მოხსენებებით გამოდია. ამიტომაც, თითქოსდა საგანგებოდ,  სწორედ კონფერენციის ჩატარების წინ მივიღეთ დადებითი პასუხი. ეს, საერთაშორისო თვალსაზრისით, უნივერსიტეტის, ინსტიტუტის და ჩვენის სამშობლოს დიდი აღიარებაა.

დარწმუნებული ვარ, ჩვენ ამაზე არ შევჩერდებით…..

გაზეთი “ბათუმის უნივერსიტეტი” მკითხველს კონფერენციის მონაწილეების, პროფესორ ემზარ მაკარაძის, პროფესორ მაია ჭიჭილეიშვილისა და ისტორიის მასწავლებელთა საქართველოს ასოციაციის გამგეობის წევრ გიორგი ახალკაციშვილის ნაშრომთა თეზისებს სთავაზობს.

თურქეთის საშინაო პოლიტიკის ძირითადი პრობლემები XXI საუკუნეში                                                                                   

ემზარ მაკარაძე

ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

 აღმოსავლეთმცოდნეობის დეპარტამენტის პროფესორი.

emzar.makaradze@bsu.edu.ge

https://orcid.org/0000-0002-8499-9258

აბსტრაქტი

XXI საუკუნის დასაწყისი თანამედროვე თურქეთის სა­შინაო პოლიტიკაში განსაკუთრებულ ინტერესს წარ­მოად­გენს, რადგანაც, სწორედ ამ პერიოდში, ქვეყნის ცხოვრებაში აქტიურად იჩინა თავი საერო და ისლამური  მიმართულების წრეთა დაპირისპირებამ.

XXI საუკუნის დასაწყისში ისლამისტური მიმარ­თუ­ლების  სამართლიანობისა და განვითარების  პარტიის წარმატება მოულოდნელი არ იყო. მას  ნიადაგი მოუმზადა XX საუკუნის 90-იანმა წლებმა, როდესაც ისლამურმი ორი­ენ­ტაციის  კეთილდღეობის  პარტიამ საერო მიმარ­თუ­ლე­ბის პარტიების გვერდით დაიკავა ლიდერის პოზიცია და თურქეთის ისტორიაში პირველად მოიპოვა უმრავლესობა  პარლამენტში.

XXI საუკუნის დასაწყისში მოვლენათა ამგვარმა განვითარებამ შოკური ეფექტი მოახდინა, როგორც რეს­პუბ­ლიკური თურქეთის საერო ხელისუფლებაზე, ისე დასავლელ პოლიტიკოსებზე. თურქეთი, როგორც ნატოს წევრი, ევროკავშირში შესვლის კანდიდატი ქვეყანა, ისტორიული არჩევანის წინაშე დადგა: კვლავ გადაიქცეოდა ისლამურ სა­მარ­თალსა და ფასეულობებზე დაფუძნებულ სა­ხელმწიფოდ თუ დარჩებოდა როგორც საერო სახელმწიფო.

2000-2024 წლებში საერო ხელისუფლება (როგორც სამხედრო, ასევე სამოქალაქო) გვერდს უვლის ქვეყანაში შექმნილი სოციალურ – პოლიტიკური ვითარების  ნამდვილ მიზეზებს და არ ავლენს რეალობას. თუმცა ბევრი მათგანი მათ მიერვე არის ხელოვნურად შექმნილი.

ჩვენი ნაშრომის მიზანია, ნათლად ავსახოთ 2000 – 2024 წლების  თურქეთის საშინაო პოლიტიკის აქტუალური საკითხები, კერძოდ, ისლამური სამართლიანობისა და განვითარების პარტიის და მისი ლიდერის - რეჯეფ თაიფ ერდოღანის როლი ქვეყნის ცხოვრებაში.

ნაშრომის ქრონოლოგიური ჩარჩოები მოიცავს 2000-2024 წლებს. ეს უმთავრესად განაპირობა იმ გარემოებამ, რომ სწორედ ამ დროს თურქეთის პოლიტიკურ ცხოვრებაში დაიწყო ახალი ეტაპი, რომელიც ხასიათდება პოლიტიკური  ისლამის შემდგომი აღმავლობით ქვეყნის საზოგადოებრივ – პოლიტიკურ ცხოვრებაში, რამაც  ისლამური სამართლიანობისა და განვითარების  პარტიას  და მის ლიდერს რეჯეფ თაიფ ერდოღანს დიდი წარმატებები მოუტანა და ნათელი გახდა მათი პოზიციები და დამოკიდებულება საერო მმართველობასა და დემოკრატიულ ღირებულებებისადმი თანამედროვე თურქეთის საშინაო პოლიტიკაში.

ამგვარად, წარმოდგენილ ნაშრომში აღნიშნული საკითხების შესწავლა ნათელს მოფენს 2000 – 2024 წლების თურქეთის საშინაო პოლიტიკის ზემოაღნიშნულ საკითხებს.

დისკუსია

XXI საუკუნის დასაწყისში, თურქეთის რესპუბლიკაში მიმდინარე საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის პირ­ველ ტურ­ში, რო­მე­ლიც შედ­გა 2000 წლის 27 აპ­რილს, აჰმედ ნეჯდეთ სე­ზერ­მა მი­ი­ღო დე­პუ­ტატ­თა 281 ხმა და 220 ხმით გა­უს­წრო მე­ო­რე ად­გილ­ზე მყოფ ნევზათ იალ­ჩინ­თაშს, რო­მელ­მაც მხო­ლოდ 61 ხმა მოიპოვა. 2000 წლის 1 მა­ისს გა­მარ­თულ მე­ო­რე ტურ­ში, სე­ზერს 314 ხმა ჰქონ­და და ეჭვს არ იწ­ვევ­და, რომ 5 მა­ისს გა­მარ­თუ­ლი არ­ჩევ­ნე­ბის მე­სა­მე ტურ­ში გა­ი­მარ­ჯვებ­და. ასეც მოხდა, მე­სა­მე ტურ­ში სე­ზერ­მა მო­ა­ხერ­ხა 330 დე­პუ­ტა­ტის მხარ­და­ჭე­რა და გახ­და თურ­ქე­თის რეს­პუბ­ლი­კის მე­ა­თე პრე­ზი­დენ­ტი (მაკარაძე, 2019:225).

2000 წლის 16 მა­ისს სუ­ლე­ი­მან დე­მი­რელ­მა ოფი­ცი­ა­ლუ­რად მო­იხ­სნა   პრე­ზი­დენ­ტის უფ­ლე­ბამო­სი­ლე­ბა. აჰ­მეთ ნეჯ­დეთ სე­ზერ­მა კი მეჯ­ლი­სის წი­ნა­შე ფი­ცის და­დე­ბი­სას ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბა თა­ვი­სი პო­ლი­ტი­კუ­რი კურ­სის ძი­რი­თა­დი დე­ბუ­ლე­ბე­ბი. მან რეს­პუბ­ლი­კურ თურ­ქეთ­ში კვლავ აღი­ა­რა ლა­ი­ციზ­მი ქვეყ­ნის პოლიტიკური მოწყობის ხელ­შე­უ­ხე­ბე­ლ პრინციპად, რომ­ლის გა­რე­შე დე­მოკ­რა­ტი­ულ თურ­ქეთ­ში სა­ხელ­მწი­ფო­სა და სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ცხოვ­რე­ბის მო­წეს­რი­გე­ბა წარ­მო­უდ­გე­ნე­ლი იქ­ნე­ბო­და.

აჰ­მედ ნეჯ­დეთ სე­ზერ­მა თა­ვის გა­მოს­ვლა­ში, ფაქ­ტობ­რი­ვად, და­ა­ფიქ­სი­რა მუსტაფა ქემალ ათა­თურ­ქის პრინ­ცი­პებ­ზე და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი რეს­პუბ­ლი­კუ­რი თურ­ქე­თის არ­სე­ბო­ბა, რო­მელ­საც, მი­სი აზ­რით, ვე­რა­ნა­ი­რი ძა­ლა ვერ დაშ­ლი­და.

2001 წლის ივ­ლის-აგ­ვის­ტო­ში თურ­ქეთ­ში ჩა­მო­ყა­ლიბ­და ის­ლა­მუ­რი ორი­ენ­ტა­ცი­ის -  ბედ­ნი­ე­რე­ბის, რომ­ლის თავ­მჯდო­მა­რე გახ­და რე­ჯაი ქუ­თა­ნი  და სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის  პარ­ტია, რომ­ლის ლი­დე­რი გახ­და სტამ­ბო­ლის ყო­ფი­ლი მე­რი, რე­ჯეფ  თა­იფ ერ­დო­ღა­ნი.

2002 წლის მი­წუ­რუ­ლი­დან თურქეთის პო­ლი­ტი­კურ წრე­­ებ­ში და­იწ­ყო სა­უ­ბა­რი  ვა­დამ­დე­ლი სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის შე­საძ­ლო ჩა­ტა­რე­ბა­ზე. ქვეყ­ნის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ ამ­გვა­რი შე­საძ­ლებ­ლო­ბის უარ­ყო­ფის მი­უ­ხე­და­ვად, ანა­ლი­ტი­კოს­თა დი­დი  ნა­წი­ლი  თავიდანვე მი­იჩ­ნევ­და, რომ ქვე­ყა­ნა­ში შექ­მნი­ლი ვი­თა­რე­ბა მოვ­ლე­ნე­ბის ამ­გვა­რი გან­ვი­თა­რე­ბის რე­ა­ლურ სა­ფუძ­ველს იძ­ლე­ო­და.

2002 წლის 3 ნო­ემ­ბერს თურ­ქეთ­ში ჩა­ტარ­და ვა­დამ­დე­ლი სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბი, რომ­ელშიც მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა მი­ი­ღო  ამომ­რჩე­ველ­თა 80%–მა. შე­დე­გე­ბის მი­ხედ­ვით, არ­ჩევ­ნებ­ში მო­ნა­წი­ლე 19 პარ­ტი­ი­დან,  10%–ია­ნი ბა­რი­ე­რი გა­და­ლა­ხა მხო­ლოდ სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის  და  სა­ხალ­ხო-რეს­პუბ­ლი­კურ­მა პარ­ტი­ებ­მა.

2002 წლის არჩევნებში ტრიუმფალური გამარჯვების შე­მ­დეგ სამართლიანობისა და განვ­ითარების პარტია ხელის­უ­ფ­ლების სათავეში მოვიდა. არ­ჩევ­ნე­ბის შემ­დეგ დღის წეს­რიგ­ში დად­გა მომავალი პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტრის სა­კით­ხი. ერთ-ერთ რე­ა­ლურ კან­დი­და­ტად სა­მ­ა­რთ­ლი­ა­ნო­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის პარ­ტი­ის თავ­მჯდო­მა­რის პირ­ვე­ლი მო­ად­გი­ლე პო­ლი­ტი­კურ სა­კით­ხებ­ში აბ­დუ­ლაჰ გიუ­ლი გა­ნი­ხი­ლე­ბო­და, რო­მელ­საც პო­ლი­ტი­კუ­რი მოღ­ვა­წე­ო­ბის საკ­მა­ოდ დი­დი გა­მოც­დი­ლე­ბა ჰქონ­და. აქ­ვე უნ­და აღი­ნიშ­ნოს ის გა­რე­მო­ე­ბაც, რომ ქვეყ­ნის პრე­ზი­დენ­ტი სე­ზე­რი არ­ჩევ­ნე­ბის შემ­დეგ სიმ­პა­თი­ე­ბით იყო განმ­სჭვა­ლუ­ლი თურ­ქე­თის კონ­ტრ­ო­ლის პა­ლა­ტის ყო­ფი­ლი თავ­მჯდო­მა­რის ვეჯ­დი გი­ო­ნუ­ლის  მი­მარ­თაც. პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტრის შე­საძ­ლო კან­დი­და­ტუ­რად იმ პე­რი­ოდ­ში სა­ხელ­დე­ბო­დნენ აგ­რეთ­ვე ცნო­ბი­ლი თურ­ქი სა­ხელ­მწი­ფო მოღ­ვა­წე­ე­ბი: აბ­დულ­ქა­დირ აქ­სუ  და ბი­უ­­ლენთ არ­დ­ინ­ჩი, თუმ­ცა პო­ლი­ტი­კოს­თა აზ­რით, ახა­ლი პრე­მი­ე­რის მოღ­ვა­წე­ო­ბა მოკ­ლე­ვა­დი­ა­ნი იქ­ნე­ბო­და, რად­გა­ნ ერ­დო­ღა­ნის პო­ლი­ტი­კურ აკრ­ძალ­ვებს ვა­და 2003 წლის იან­ვარ­ში გას­დი­ო­და.

2002 წლის 18 ნო­ემ­ბერს ქვეყ­ნის  პრე­ზი­დენ­ტმა ა. სე­ზერ­მა პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტრის თა­ნამ­დე­ბო­ბა და 58-ე მთავ­რო­ბის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა და­ა­ვა­ლა ერ­დო­ღა­ნის პირ­ველ მო­ად­გი­ლეს -  აბ­დუ­ლაჰ გიულს (მაკარაძე, 2019:228).

 აბ­დუ­ლაჰ  გიუ­ლის პრე­მი­ე­რად დან­ი­შ­ვნის შემ­დეგ  დღის წეს­რიგ­ში დად­გა აუ­ცი­ლებ­ლო­ბა პარ­ლა­მენტს მოკ­ლე დრო­ში  მი­ე­ღო  ის  სა­კონ­სტი­ტუ­ციო  ცვლი­ლე­ბე­ბი, რომე­ლთა შე­დე­გად რ.თ.ერ­დო­ღა­ნის პრე­მი­ერ-მი­ნისტ­რად გახ­დო­მას  სა­მარ­თ­ლ­ებ­რი­ვი  წი­ნა­ღ­ო­ბა აღარ ექ­ნე­ბო­და.

2003 წლის 14 მარტს ერ­დო­ღა­ნი გახ­და თურ­ქე­თის რეს­პუბ­ლი­კის პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტრი, რო­მელ­საც ქვეყ­ნის პრე­ზი­დენ­ტმა სე­ზერ­მა ოფი­ცი­ა­ლუ­რად და­ა­ვა­ლა 59-ე მთავ­რო­ბის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა.

სამართლიანობისა და განვითარების პარტიის  მმართველობა პოზიციონირებდა როგორც ზომიერი ისლამური და კონსერვატიული ძალა.

2007 წელს მთავრობამ წამოაყენა საკონსტიტუციო ცვლილებების პაკეტი, მათ შორის პრე­ზიდენტის პირდაპირი არჩევის შესახებ.

2007 წლის აპ­რილ­ში თურ­ქე­თის პო­ლი­ტი­კუ­რ საქმი­ან­ობაში ერთ მხა­რეს იდ­გნენ - მოქ­მე­დი პრე­ზი­დენ­ტი (აჰ­მედ ნეჯ­­დეთ სე­ზე­რი), ჯა­რი, პროფ­კავ­ში­რე­ბი, უნი­ვერ­სი­ტე­ტის რექ­ტო­რე­ბი, ოპო­­ზი­ცი­უ­რი პარ­ტი­ე­ბი, ხო­ლო მე­ო­რე  მხარეს - მმარ­თვე­ლი სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის  პარ­ტია.

მხა­რე­თა და­პი­რის­პი­რე­ბის ძი­რი­თა­დი მი­ზე­ზი რე­ჯეფ  თა­იფ  ერ­დო­ღა­ნის მი­ერ პრე­ზი­დენ­ტის თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე თა­ვი­სი  კან­დი­და­ტუ­რის და­სა­ხე­ლე­ბა იყო, რა­საც ოპო­ზი­ცი­ის მხრი­დან  2007 წლის 14-15 აპ­რილს ან­კა­რა­ში ნა­ხე­ვარ­მი­ლი­ო­ნი­ა­ნი მი­ტინ­გი მოჰ­ყვა.

2007 წლის 22 ივ­ლისს თურ­ქეთ­ში ჩა­ტარ­და სა­პარ­ლა­მენ­ტო აჩევ­ნე­ბი, რო­მელ­შიც მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა მი­ი­ღო 42.5 მი­ლი­ონ­მა ამომ­რჩე­ველ­მა. 10%-ია­ნი ბა­რი­ე­რი გა­და­ლა­ხა სამ­მა პო­ლი­ტი­კურ­მა პარ­ტი­ამ.

პრე­მი­ერ-მი­ნისტრ რე­ჯეფ  თა­იფ ერ­დო­ღა­ნის სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის  პარ­ტი­ამ, 2002 წლის სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნებ­თან შე­და­რე­ბით, ხმე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა  34,1 პრო­ცენ­ტი­დან 46,47 პრო­ცენ­ტამ­დე გა­ზარ­და, თუმ­ცა წი­ნა მოწ­ვე­ვის პარ­ლა­მენ­ტი­ს­გან გან­სხვა­ვე­ბით, პარ­ტი­ას დე­პუ­ტატ­თა ნაკ­ლე­ბი რა­ო­დე­ნო­ბა ეყო­ლე­ბო­და. რი­სი  მი­ზე­ზიც   გახ­ლდათ  ორი  ოპო­ზი­ცი­უ­რი პარ­ტი­ის მიერ  ათ­პრო­ცენ­ტი­ა­ნი სა­არ­ჩევ­ნო ბა­რი­ე­რის გა­და­ლახ­ვა.

2007 წლის 20 აგ­ვის­ტოს ჩა­ტარ­და პრე­ზი­დენ­ტის არ­ჩევ­ნე­ბის პირ­ვე­ლი ტუ­რი, რო­მელ­საც  ბო­ი­კო­ტი გა­მო­უც­ხა­და მეჯ­ლის­ში შე­მა­ვალ­მა ოპო­ზი­ცი­ურ­მა  პარ­ტი­ებ­მა. შე­დე­გად, არ­ჩევ­ნე­ბის პირ­ველ ტურ­ში პრე­ზი­დენ­ტო­ბის ერ­თა­დერ­თმა კან­დი­დატ­მა აბ­დუ­ლაჰ გიუ­ლმა  ფა­რუ­ლი კენ­ჭის­ყრით მო­აგ­რო­ვა 367 ხმა, რაც საკ­მა­რი­სი არ აღ­მოჩ­ნდა გა­მარ­ჯვე­ბი­სათ­ვის. თურ­ქე­თის კონ­სტი­ტუ­ცი­ის მი­ხედ­ვით, პირ­ველ და მე­ო­რე ტურ­ში, 550 ად­გი­ლი­ან მეჯ­ლის­ში პრე­ზი­დენ­ტო­ბის კან­დი­დატ­მა ხმა­თა კონ­სტი­ტუ­ცი­უ­რი უმ­რავ­ლე­სო­ბა უნ­და მო­ეგ­რო­ვებინა.

2007 წლის 28 აგ­ვის­ტოს, თურ­ქე­თის პარ­ლა­მენ­ტმა, მე­სა­მე ტურ­ში, სა­ხელ­მწი­ფოს ახა­ლი მე­თა­უ­რი  ხმა­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბით აირ­ჩია. სა­ხელ­მწი­ფოს მე­თა­უ­რის უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბა 56 წლის აბ­დუ­ლაჰ გიულ­მა ქვეყ­ნის მოქ­მე­დი პრე­ზი­დენ­ტი­სა­გან (აჰ­მედ ნეჯ­დეთ სე­ზე­რი) ან­კა­რა­ში, ჩან­კა­ი­ას რე­ზი­დენ­ცი­ა­ში გა­და­ი­ბა­რა.

2007 წლის 21 ოქ­ტომ­ბერს თურ­ქეთ­ში მმარ­თვე­ლი პარ­ტი­ის ინი­ცი­ა­ტი­ვით ჩა­ტარ­და რე­ფე­რენ­დუ­მი სა­კონ­სტი­ტუ­ციო ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხებ (1. პარლამენტის ნაცვლად პრე­ზი­დენ­ტს ირჩევდა მოსახლეობა; 2. საპრეზიდენტო ვადა შემცირდა შვიდიდან ხუთ წლამდე; 3. პრეზ­იდ­ენტს უფლება ქონდა მეორე ვადით ეყარა კენჭი; 4. საპარლამენტო არჩევნები ხუთი წლის ნაცვლად შემცირდა ოთხ წლამდე; 5. საპარლამენტო ქვორუმი 367-დან შემცირება 184-მდე  და სხვა.),   ცვლი­ლე­ბებს მხა­რი და­უ­ჭი­რა  მას­ში მო­ნა­წი­ლე­თა 68,95%–მა.(მაკარაძე, 2019:230).

სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის  პარ­ტი­ის ამ  წარ­მა­ტე­ბე­ბის  მი­უ­ხე­და­ვად, ლა­ი­ცის­ტუ­რად განწყობილ ძა­ლებს არ შე­უწ­ყვე­ტი­ათ  საქმიანობა. მათი ერთ-ერ­თი  ბო­ლო  გაელვება იყო 2008 წელს სა­კონ­სტი­ტუ­ციო სა­სა­მარ­თლო­ში მმარ­თვე­ლი პარ­ტი­ის აკრძალვის  მოთ­ხოვ­ნით საქ­მის აღ­ძვრა. აღ­ნიშ­ნუ­ლი საქ­მე პარ­ტი­ის სა­სარ­გებ­ლოდ დას­რულ­და.

2011 წლის 21 თე­ბერ­ვალს, თურ­ქე­თის მმარ­თვე­ლი    სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის პარ­ტია მეჯ­ლის­ში  შე­ვი­და წი­ნა­და­დე­ბით, რომ  მეჯ­ლი­სის არ­ჩევ­ნე­ბი და­ნიშ­ნუ­ლი­ყო 2011 წლის 12 ივ­ნისს, პარ­ლა­მენ­ტმა ეს წი­ნა­და­დე­ბა 2011 წლის 3 მარტს და­ამ­ტკი­ცა.

2011 წლის 11 აპ­რილს პო­ლი­ტი­კურ­მა პარ­ტი­ებ­მა უმაღ­ლეს სა­არ­ჩევ­ნო საბ­ჭო­ში წა­რად­გი­ნეს სა­კუ­თა­რი კან­დი­და­ტე­ბის სია. 24  პო­ლი­ტი­კუ­რი  პარ­ტი­ი­დან  ექ­ვსმა გა­ნაც­ხა­და  უა­რი  მო­ნა­წი­ლე­ო­ბაზე, და­ნარ­ჩენ­მა 18-მა კი  გა­მო­ხა­ტეს სრუ­ლი მზად­ყოფ­ნა ბრძო­ლის­თვის.

2011 წლის 12 ივ­ლისს თურ­ქეთ­ში ჩა­ტარ­და სა­პარ­ლა­მენ­ტო აჩევ­ნე­ბი, რო­მელ­შიც მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა მი­ი­ღო 50.2 მი­ლი­ონ­მა ადამიანმა. 10%-ია­ნი ბა­რი­ე­რი გა­და­ლა­ხა სამ­მა პო­ლი­ტი­კურ­მა პარ­ტი­ამ.

რო­გორც ვხე­დავთ,  სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნებ­ში სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის პარ­ტი­ამ ტრი­უმ­ფა­ლუ­რად, და­მა­ჯე­რებ­ლად გა­ი­მარ­ჯვა. სა­ერ­თო ჯამ­ში, მმარ­თველ­მა პარ­ტი­ამ  შეძ­ლო არა მარ­ტო მი­ღე­ბუ­ლი  ხმე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბის გაზ­­რდა, არა­მედ თურ­ქე­თის  81 პროვინციიდან  გა­ი­მარ­ჯვა 61-ში (მათ შო­რის სტამ­ბოლ­ში, ან­კა­რა­ში, ტრა­პი­ზონ­ში, ან­ტა­ლი­ა­ში, არ­თვინ­ში და ა. შ.).

2011 წლის 12 ივ­ნი­სის სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის შემ­დეგ, თურ­ქეთ­ში  ყვე­ლა­ზე აქ­ტუ­ა­ლუ­რი სა­კით­ხი სა­კონ­სტი­ტუ­ცი­ო  ცვლი­ლე­ბე­ბი იყო. წინა   წლის  სექ­ტემ­ბერ­ში  ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი  რე­ფე­რენ­დუ­მის  დროს ამ საკითხს მო­სახ­ლე­ო­ბის 58%  მი­ემ­ხრო.

სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის პარ­ტი­ის მი­ერ  შე­მუ­შა­ვე­ბულ  სა­კონ­სტი­ტუ­ცი­ო  ცვლი­ლე­ბა­თა პა­კეტ­ში, ერ­თ-ერ­თი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი სა­კით­ხი იყო იუს­ტი­ცი­ის სის­ტე­მის რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცია, რო­მე­ლიც  მიზ­ნად ისა­ხავ­და სამ­ხედ­რო­ე­ბის პო­ლი­ტი­კუ­რი გავ­ლე­ნის შე­სუს­ტე­ბას. 

2011 წლის 12 ივ­ლი­სის არ­ჩევ­ნებ­ში  რე­ჯეფ თა­იფ ერ­თო­ღა­ნის პარ­ტი­ის გა­მარ­ჯვე­ბამ კი­დევ ერ­თხელ  აჩ­ვე­ნა ის კურ­სი, რომელსაც სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის პარ­ტია ახორ­ცი­ე­ლებდა და რო­მელ­საც მხარს უჭერდა თურ­ქე­თის მო­სახ­ლე­ო­ბის დი­დი ნა­წი­ლი.

პრემიერ-მინისტრ რეჯეფ თაიფ ერდოღანის ინიცი­ატი­ვით,  კონსტიტუციასა და საპრეზი­დ­ე­ნტო არჩევნების შესახებ კანონში შესული ცვლილებების თანახმად, თურქეთი საპარ­ლამენტო რესპუბლიკიდან საპრეზიდენტო სისტემად გარდა­იქ­მ­ნებოდა. ცვლილებების შემდეგ, მოხდ­ებ­ოდა ძალაუფ­ლე­ბის კონსოლიდაცია პრე­ზიდენტის ხელში. პირდაპირი გზით არჩეულ ლიდერს პოსტზე ყოფნა განა­ხლებული 5-წლიანი ვადით შეეძლებოდა (მაკარაძე, 2015:85).

2014  წლის 10 აგვისტოს ჩატარებული საპ­რეზიდენტო არჩევ­ნები ერთ-ერთი უმნ­იშვნ­ელოვ­ანესი იყო თურქეთის რეს­პ­­უ­ბ­ლიკის ისტორიაში. პირდაპირი წესით პირველად ჩატა­რებულ საპრეზი­დენტო არჩევნებში 51,79%-ით გამარ­ჯვება ქვეყნის ყოფილმა პრემიერ-მინისტრმა და სამართ­ლიანობისა და განვითარების პარტიის ლიდერმა რე­ჯეფ თაიფ ერდოღანმა მოიპოვა, ხოლო იმავე წლის 28 აგვისტოს, ქვეყნის პრემ­იერ-მინისტრი გახდა აჰმედ დავუ­თო­ღლუ.

თავის წინასაარჩევნო გამოსვლებში ერდოღანი აცხადებდა, რომ არჩევის შემთხვევაში, იგი არ იქნ­ებოდა მხოლოდ და მოლოდ სიმბოლური პრეზიდენტი, არამედ მაქსიმალურად გამო­იყენებდა მინიჭებულ ძალაუფ­ლებას. მან ხაზი გაუსვა სამართლიანობისა და განვითარების პარტიის მიღწევებს და საზოგადოებას გააცნო თავისი ხედვა „ახალი თურქეთის“ შესახებ.

ერდოღანისა და მისი სამართლიანობისა და განვით­არების პარტიის გამარჯვება განპირ­ობებული იყო იმით, რომ თურქული საზოგადოება გადაღლილი და გაწბი­ლებული იყო ათწლ­ეულების მანძილზე ჩამოყალიბებული და კორუფციაში ღრმად ჩაფლული ელიტის მოქმედებით. მის  ფონზე სამართ­ლიანობისა და განვითარების პარტიის წარმომადგენლები უფრო მეტი პატ­იო­სნებით, უბრალოებითა და ხალხთან სიახ­ლოვით, აშკარად, მომგებიანად გამოიყურებოდნენ.

თანამედროვე თურქეთის ისტორიაში ერდოღანმა თით­ქმის შეუძლებელი შეძლო - მან მნიშვნელოვანწილად შეზღ­უდა ხელშეუხებელი და ძლევამოსილი სამხ­ედრო ელიტა და ჩამო­აშორა ის პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას.

გენერალიტეტის შესუსტებასთან ერთად, პირდაპი­რ­პროპ­ორციულად გაძლი­ერდა რელი­გიურ ლიდერთა ერთი­ანობა. რელიგიის საქმეთა სამმართველო თურქ­ეთის სახელ­მწიფო სისტ­ემის ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან სტრუქტურად იქცა. რ.თ.ერდოღანის მმარ­თ­ველობის განმავ­ლობაში თურქეთში აშენდა 7300 მეჩეთი, განათლების სისტ­ემის რეფორმის შედეგად უმაღლეს სამხედრო სასწა­ვლე­ბლებში რელიგია აუცილებელ საგნად იქნა შეტანილი, ხოლო საერო სკოლების საშუალო კლასებში შემოიღეს საგანი - რელიგიათმცოდნეობა, ასევე, მოიხ­სნა  სკოლების ტერიტ­ორ­იაზე მოსწავლე გოგონებისათვის თავსაბურავით სიარუ­ლის აკრძალვა, რაც ადრე წარმოუდგენელი იყო.

2015 წლის 7 ივნისს თურქეთში ჩატარდა საპარლამენტო არჩევნები, სადაც მმართველმა სამართლიანობისა და განვი­თარების პარტიამ  550 მანდატიან პარ­ლამენტში დაკარგა უმრ­ა­ვ­ლე­სობა. მან მიიღო 256 მანდატი, მეორე ადგილზე გავიდა სახალხო – რესპუბლიკური პარტია – 132 ადგილი, მესამეზე - ნაციონალური მოძრაობის პარტია – 82 ადგილი და სახალხო - დემო­კრა­ტიული  პარტია - 80 ადგილი.

არჩევნების შემდეგ, თურქეთის  პრემიერ-მინისტრმა აჰმედ დავუთოღლუმ, მეჯლისში სხვა  პოლიტიკურ პარტიებთან კოალიციური მთავრობის შექმნა ვერ შეძლო, რასაც მოჰყვა თურქეთის პრეზიდენტის მხრიდან მთავრობის  დათხოვნა და  ქვეყანაში რიგგარეშე 26-ე საპარლამენტო არჩევნების დანიშვნა.

2015 წლის 1 ნოემბერს თურქეთში  ჩატარდა ვადამდელი საპარლამენტო არჩევნები, სადაც ერდოღანმა  გამოიყენა მის ხელთ არსებული  ყველა სახელმწიფო მექანიზმი, რათა სამა­რთლი­ან­ო­ბისა და განვითარების პარტიას გამარჯვება მოეპ­ოვებინა, და მან, მართლაც, დაიბრუნა პარ­ლამენტში უმრავ­ლესობა, რომელიც 2015   წლის ივნისში დაკარგა.

არჩევნებში მმართველმა პარტიამ 49.4% დააგროვა, მთავარმა ოპონენტმა, სახა­ლხო რესპუ­ბლიკურმა პარტიამ კი - 25.4%. 10%-იანი ზღვარი გადალახეს და პარლ­ამენტში ადგი­ლები მოიპ­ოვეს პროქურთულმა და ნაციონალისტურმა პარტ­იებმა. პრემ­იერ-მინისტრმა აჰმეთ დავუთ­ოღლუმ არჩევნების შედეგს თურქი ხალხისა და დემოკრატიის გამარჯვება უწოდა.

2016 წლის 15 ივლისის საღამოს მსოფლიო მედიის ყურადღება თურქეთში განვი­თა­რებ­ულმა მოვლენებმა მიი­პყრო. ხელისუფლების დამხობის მიზნით ქვეყნის რამდ­ენიმე ადგილზე  შეიარაღებული დაჯგუფების თავდასხმას 300-მდე ადამიანის სიცო­ცხლე ემსხვერპლა.

პარასკევს საღამოს ანკარასა და სტამბოლში ტანკები გამოჩნდნენ, რომლებმაც თურქეთის პარლამენტის შენობასა და პრეზიდენტის სასახლეს ცეცხლი გაუხსნეს. თვითმფრ­ინავებმა დედაქალაქში მდებარე ეროვნულ სადაზვერვო შტაბს ქვემეხები დაუშინეს.

15 ივლისს ასევე გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ამბო­ხების ღამეს, როდესაც პრეზიდენტი ერდოღანი შვებულებ­იდან სტამბოლში ბრუნდებოდა, მეამბოხეების ორ გამანა­დგ­ურებელს მისი თვითმფრინავი მიზანში ჰყავდა ამოღებული, თუმცა გაურკვეველი მიზეზების გამო, თავდასხმა არ განხორ­ციელდა და ის სტამბოლში მშვიდობით ჩავიდა.

გადატრიალების მცდელობაში ბრალდებული 150 ათასი პირი დააკავეს, მათ შორის  მოსამართლეები და მაღალი თანამდებობის სამხედრო პირები.

გადატრიალების მცდელობის შემდეგ თურქეთის სამართალდამცველებმა 37 500 საჯარო მოხელე და პოლიციის ოფიცერი დაითხოვეს სამსახურიდან, 21 000 მასწავლებელს შეუჩერეს ლიცენზია (მაკარაძე, 2019:293).

თურქეთში 2016 წლის ივლისში სახელმწიფო გადატრიალების მცდელ­ობაში ოფიციალური ანკარა ყოფილ იმამს, ფეჰულაჰ გიულენს ადანაშაულებდა, თუმცა პენსილვ­ანიაში მცხოვრები რელიგიური ლიდერი აჯანყებასთან რაიმე სახის კავშირს კატეგორიულად უარყოფდა (2024 წლის 21 ოქტომბერს,  ფეჰულაჰ გიულენი გარდაიცვალა).

2017 წლის 16 აპრილს, თურქეთის მმართველმა სამართ­ლიანობისა და განვითარების პარტ­იამ  ჩაატარა საკონსტი­ტუციო რეფერენდუმი, რომელიც  ითვალისწინებდა ქვეყნის საპარლა­მე­ნტო სისტემიდან საპრეზიდენტოზე გადასვლას, პრემიერ-მინისტრის თანამდებობის გაუქმებას, ასევე საპარლ­ამენტო მანდატთა რაოდენობის 550-დან 600-მდე გაზრდას და თურქეთის უზენაესი სასამართლოსა და პროკურორების კოლეგიის (HSYK) რეფორმირებას.

2017 წლის 16 აპრილს, ჩატარებული საკონსტიტუციო რეფერენდუმით, რესპუბლიკური თურქეთი გადავიდა საპა­რლამენტოდან  საპრეზიდენტო სისტემაზე, რაც მუსტაფა ქემალ ათათურქის რეფორმების შემდეგ, ერთ-ერთი მტკიცე ნაბიჯი იყო გად­ადგმული თურქეთის პოლიტიკურ ცხოვრებაში.

2018 წლის 24 ივნისს თურქეთში გაიმართა ვადამდელი საპრეზიდენტო და საპა­რლამენტო არჩევნები, სადაც  კიდევ ერთხელ მოიპოვა დამაჯერებელი გამარჯვება პრეზიდენტმა რ. თ. ერდ­ოღანმა.

2018 წლის 9 ივლისს ჩატარებული პრეზიდენტის ინაგურაციის შემდეგ, რ. თ ერდოღანი შეუ­დგა  საპრეზი­დენტო საქმიანობას.

2019 წლის 31 მარტს თურქეთში ჩატარდა ადგილ­ობრივი არჩევნები. უნდა ითქვას, რომ ეს არ ყოფილა რიგითი არჩევნები. წინასაარჩევნო კამპანია ძალზე პოლარიზებულ გარ­ემოში მიმ­დინარეობდა, რადგან მხარეები ამ არჩევ­ნებს  ერთგვარ ნდობის ვოტუმის თემად მიიჩნევდნენ პრეზ­იდენტ რეჯეფ თაიფ ერდოღანისა და მისი პარტიის 17-წლიანი მმართველობის მიმართ.

2023 წლის 14 მაისს თურქეთში გაიმართა საპრეზიდ­ენტო და საპარლამენტო არჩევნები, ხოლო 28 მაისს საჭირო გახდა საპრეზიდენტო არჩევნების მეორე ტურის ჩატარებაც.

2023 წლის 14 მაისს თურქ­ეთის საპრეზიდენტო არჩევნებში, მოქმედმა პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდო­ღანმა  ხმების 49,5% მოაგროვა და მცირე რაოდ­ენობა დააკლდა პირველივე ტურში გამარჯ­ვები­სთვის.

თურქეთის საპრეზიდენტო არჩევ­ნებში გამარჯვების შემდეგ, რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა თით­ქმის სრულად განაახლა აღმასრულებელი მთავრობის შემა­დგე­ნლობა, გარდა კულტურისა და ტურიზმის და ჯანდაცვის მინისტრებისა. განსაკუთრებული ყურადღება მიიქცია ცვლ­ილ­ებებმა მთავრობის ეკონომიკურ გუნდში, სადაც ხაზინისა და ფინანსთა მინისტრის თანამდებობა მეჰმეთ შიმშექმა, ხოლო თურქეთის ცენტრალური ბანკის ხელმძღვანელის პოზიცია კი ჰაფიზე გაიე ერქანმა დაიკავა. ექსპერტების ვარაუდით, ეს ცვლილებები შესაძლოა მიგვ­ანიშ­ნებდეს, რომ თურქეთს არატრადიციული მაკროეკონომიკური პოლიტიკის დასრ­ულება და ტრადიციულ ეკონომიკურ მოდელზე გადართვა სურს, რაც განპი­რობ­ებ­ულია ეროვნული ვალუტის რეკო­რდ­ული გაუფასურებითა და მზარდი ინფლაციით.

2024 წლის 31 მარტს თურქეთში ჩატარდა ადგილ­ობ­რივი არჩევნები. ეს იყო მნიშვნელოვანი პოლიტიკური მოვ­ლენა ქვეყნისთვის, რომელმაც გამოავლინა მნიშვნელოვანი ცვლილებები პოლიტიკურ ლანდშაფტში.

 არჩევნები ჩატარდა თურქეთის 81 პროვინციაში. აირჩიეს მერები, საქალაქო საბჭოების წევრები და სოფლის ხელმძღვანელები.

ოპოზიციურმა სახალხო-რესპუბლიკურმა  პარტიამ მოიპოვა მნიშვნელოვანი გამა­რჯვება. მან შეინარ­ჩუნა კონტროლი სტამბოლზე და ანკარაზე, ასევე მოიგო სხვა მსხვილ ქალაქებშიც.

მმართველმა სამართლიანობისა და განვითარების პარტიამ განიცადა მნიშვნელოვანი დანაკარგები. სახალხო-რესპუბლიკური  პარტიის კანდიდატმა ეკრემ იმამოღლუმ კვლავ გაიმარჯვა სტამბოლის მერის არჩე­ვნ­ებში. ეს იყო მნიშვნელოვანი დარტყმა პრეზიდენტ ერდოღანის პარტიისთვის. სახალხო-რესპუბლიკური  პარტიის კანდი­დ­ატმა მანსურ იავაშმა შეინარჩუნა ანკარის მერის პოსტიც.

ეს შედეგები აღიქმება როგორც მნიშვნელოვანი გამოწვევა პრეზიდენტ რეჯეფ თაიფ ერდ­ოღანის ხელისუფ­ლებისთვის.

არჩევნებმა აჩვენა ოპოზიციის მზარდი მხარდაჭერა, განსაკუთრებით დიდ ქალაქებში.

არჩევნები ჩატარდა თურქეთის ეკონომიკური სირთულეების ფონზე, მაღალი ინფლაციითა და ლირის გაუფასურებით.

ქურთულ-დომინირებულ სამხრეთ-აღმოსავლეთ რეგი­ო­ნ­ებში შედეგები იყო უფრო ფრაგ­მენტირებული, სხვადასხვა პარტიების წარმატებით.

საერთაშორისო დამკვირვებლებმა აღნიშნეს, რომ არჩევნები ძირითადად მშვიდობიანად ჩატარდა, თუმცა იყო გარკვეული დარღვევების შესახებ ცნობები.

ეს არჩევნები მიჩნეულია მნიშვნელოვან მოვლენად თურქეთის პოლიტიკურ ისტორიაში, რომელმაც აჩვენა ცვლილებები საზოგადოებრივ განწყობებში და პოლიტიკურ ძალთა ბალანსში.

პრეზიდენტი რეჯეფ თაიფ ერდოღანი კვლავ რჩება თურქეთის პრეზიდენტად. ის ამ პოსტს 2014 წლიდან იკავებს.

დასკვნა

დასკვნის სახით, შეიძლება გავაკეთოთ ანალიზი XXI საუკუნის 20-იან წლებში თურქეთის საშინაო პოლიტიკის შესახებ.

პირველი და აუცილებელი ფაქტორი გახლავთ პოლიტიკური დიალოგის გაძლიერება:

ხელისუფლებამ უნდა გააძლიეროს დიალოგი ოპოზ­იციურ პარტიებთან, განსაკუთრებით ადგილობრივი არჩევ­ნების შედეგების გათვალისწინებით. შექმნას პლატფ­ორმები კონსენსუსის მისაღწევად მნიშვნელოვან საკითხებზე.

პრიორიტეტი მიანიჭოს ინფლაციის შემცირებას და ვალუტის სტაბილიზაციას. გაატაროს სტრუქტურული რეფო­რმები ეკონომიკის გასაძლიერებლად და უცხოური ინვესტი­ციების მოსაზიდად.

გააუმჯობესოს სასამართლო სისტემის დამოუკიდე­ბ­ლობა. უზრუნველყოს მედიის თავი­სუ­ფლება და პლურა­ლიზმი.

გააძლიეროს ანტიკორუფციული მექანიზმები. უზრ­უ­ნ­ვ­ე­­ლყოს გამჭვირვალობა სახელ­მწიფო კონტრაქტებსა და ტენ­დერებში.

სოციალური პოლიტიკის გაუმჯობესება. გააგრძელოს ეთნიკური უმცირესობების ინტე­გრაცია და დიალოგი ქურ­თულ თემთან. უზრუნველყოს უმ­ც­ი­რეს­ობების უფლებების დაცვა და მათი ჩართულობა პოლიტიკურ პროცესებში.

ითანამშრომლოს ოპოზიციის მიერ მართულ დიდ ქალაქებთან ინფრასტრუქტურული პრო­ექტების განსახორც­იელებლად და სხვა.

თურქეთის მომავალი მხოლოდ და მხოლოდ  დემოკრატიის კულტურის კიდევ უფრო გაღ­რმავებასა და ხელისუფლების მიერ ხალხისადმი ანგარიშვალდებულების პრინციპებზე გადის. არც სამხედრო გადატრიალება და არც ავტორიტარული პოლ­იტიკური მმართველობა არ არის ის ხაზი, რომელსაც უნდა გაჰყვეს რესპუბლიკური თურქეთი.

პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს ის გარემოება, რომ  თურქეთის საზოგადოების ევროპიზებული ნაწილი საკმაოდ მრავალრიცხოვანია. ის უკვე მეტად გააქტი­ურ­ებ­ულია პოლ­იტიკურად და   სეკულარიზმის პრინციპებს იოლად არ დათმ­ობს. ამავე დროს, შეიმჩნევა, რომ თურქული საზოგადოების დასავლური მენტალიტეტის მატარებელი ნაწილი და, განსა­კუთრებით, ახალგაზრდობა, თავისი მსოფლმხ­ედვ­ელობით და მოთხოვნებით უკვე ათათურქ­ისეულ სეკულარიზმზეც ამაღ­ლდა და იკავებს დემოკრატიისა და ადამიანის უფლ­ებების მაღალი ევროპული სტანდ­არტების პოზიციებს. რაც შეეხება პრეზიდენტ რეჯეფ თაიფ ერდოღანს, მართალია, ის  რჩება ძლიერ პოლიტიკურ ფიგურად, მაგრამ არ არის გამორ­იცხული, თურქეთში განვი­თარებულმა ბოლოდროინდელმა კრიზისმა, გარკვეული ხნის შემდეგ,  შეცვალოს თავისი მიდგომები.

კონსტრუქტივიზმი  XX საუკუნის 20-იანი წლების ბათუმის არქიტექტურაში

(საცხოვრებელი სახლების მაგალითზე)

მაია ჭიჭილეიშვილი/Maia Tchitchileishvili

ბათუმი, საქართველო/Batumi, Georgia

აბსტრაქტი: XX  საუკუნის 20-იანი წლებიდან,  ქართული საბჭოთა არქიტექტურის ჩამოყალიბება ახალი ტიპის სახელმწიფოში მიმდინარე  იდეოლოგიურ, პოლიტიკურ, სოციალურ-ეკონომიკურ, კულტურულ პროცესებს დაუკავშირდა.  არქიტექტურის მიზნები და ამოცანები კომუნისტური პარტიის „მონუმენტური პროპაგანდის“ პროგრამის ნაწილად  იქცა. კონსტრუქტივიზმი  საბჭოთა რუსეთში  კომუნისტური მშენებლობის სიმბოლოსთან, ახალი ქვეყნის კონსტრუირების გამოხატვასთან ასოცირდებოდა.   

ბათუმის  არქიტექტურაში 1920-1930-იანი წლების მიჯნაზე წარმოებული მასობრივი საბინაო მშენებელობა კონსტრუქტივისტული სტილის მსხვილმასშტაბიანი საცხოვრებლებით აღინიშნა. 1920-იანი წლების ბათუმის საცხოვრებელი სახლების არქიტექტურაში  კონსტრუქტივისტული პრინციპების ფართოდ დამკვიდრება შესაძლოა ბათუმისადმი, როგორც თანამედროვე სამრეწველო ქალაქისადმი ოფიციალური ხელისუფლების დამოკიდებულებით იყო განპირობებული. ბათუმი ამ პერიოდისათვის წარმოადგენდა   მუშათა ქალაქს, რომლის იერსახეს, ძირითადად, ქმნიდა ახალი მოდერნისტული არქიტექტურა თავისი კომპლექსური  დასახლებებითა და ახლებური  ვიზუალის მქონე საცხოვრებელი სახლებით.  წარმოდგენილი ნიმუშების მაგალითზე ბათუმის არქიტექტურაში  უპირატესობა ენიჭება  კონსტრუქტივიზმის იმ ნაკადს, რომელშიც ნაკლებად ჩანს  ეროვნული და მოდერნისტული ტენდენციების სინთეზი. ბათუმის შენობებისათვის უპირატესად დამახასიათებელებელია   „ინტერნაციონალური“ მიმართულების კონსტრუქტივისტული ტენდენციები, რომელიც ემყარება სადა, ლაკონური, გეომეტრიული, ვერტიკალურ-ჰორიზონტალური  მოცულობებისა  და ფორმების დინამიკას.               ბათუმის საცხოვრებელი სახლები  გამოირჩევა კომპლექსური ან ურბანული კვატალური განაშენიანების თვალსაზისით და დიდ როლს თამაშობს ქალაქგეგმარებითი სივრცითი სტრუქტურის შექმნაში. მთელი კვარტლის მასშტაბის განმსაზღვრელი  ყველაზე მაღალსართულიანი შენობებიც ამ სტილის პრინციპებითაა გადაწყვეტილი, რაც „ბათუმური კონსტრუქტივიზმის“ ფასეულობას წარმოადგენს.   ეს ნაგებობი, ისევე როგორც თბილისის და საქართველოს სხვა ქალაქების (აბასთუმანი, წყალტუბო, ბორჯომი და სხვ.) ნიმუშები თავისი მხატვრულ-არქიტექტურული ღირებულებებით ქართული კულტურის საინტერესო ისტორიული ეტაპის   განუყოფელი ნაწილია. 

დასკვნა: საბჭოთა სახელმწიფოს ჩამოყალიბების პირველ ეტაპზე ხელოვნების მიზნებსა და ამოცანებს იდეოლოგიურ მოთხოვნებზე მორგებული ინტერნაციონალური კულტურის შექმნის სურვილი განაპირობებდა, რაც სხვადასხვა ტრადიციებზე აღმოცენებული  მრავალეროვანი სახელმწიფოსთვის დიდ სირთულეს წარმოადგენდა. არქიტექტურაში ახლებური გემოვნების  სტილის მოთხოვნებთან ერთად, სახეზეა წინარე ეტაპიდან მომდინარე რომანტიზირებული, ეროვნული იდენტობის გამომხატველი ტენდენცია, რომელიც ახალ ფუნქციონალურ მიმართულებასთან -  „კონსტრუქტუვიზთან“ შედარებით, უფრო ხანგრძლივ პერიოდში განვითარებადი აღმოჩნდა. თბილისის არქიტექტურაში XX საუკუნის მოდერნისტულ მოვლენებთან (ბაუჰაუზი, ინტერანაციონალური სტილი) თანაზიარი და  რუსული ფენომენის გამოძახილი კონსტრუქტივიზმი, გავრცელების ხანმოკლე   პერიოდის მიუხედავად, საყურადღებო შენობების შექმნით წარმოჩნდა (მანია, 2013:238). 

1920-1930-იანი წლების მოდერნისტულ არქიტექტურაში გამოირჩევა მსხვილი მასშტაბის, მდიდარი სამკაულის და მკაფიო ინდივიდუალური სახის მქონე, შუა საუკუნეობრივი დეკორით შთაგონებული საზოგადოებრივი შენობები (საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის მთავარი კორპუსი, არქიტ. ნ.სევეროვი, 1929; კინოსტუდიის მთავარი შენობა, არქიტ. მ.ბუზოღლი, 1927 წ.) და  წმინდა კონსტრუქტივისტული ნაგებობი, რომელთაც ახასიათებთ მასათა დინამიკური ურთიერთმიმართება, მსხვილი მასშტაბი, გაზრდილი პროპორციები, ვერტიკალური და ჰორიზონტალური ფორმების კონსტრასტი.

1920-1930-იანი წლების „ქართული სტილის“ კონსტრუქტივისტული ნიმუშები,  ფუნქციონალური არქიტექტურისათვის დამახასიათებელ სადა, მკაცრ ფორმებთან ერთად, შეიცავენ ისტორიული არქიტექტურის ადგილობრივი სივრცითი აზროვნებით განპირობებულ ელემენტებსა და ფორმებს (კოშკის მოტივი, ციხე-სიმაგრეებისათვის დამახასიათებელი ქონგურები, სადა ნახატის მქონე შეკიდული აივნები, სხვადასხვა ფორმის თაღები და სხვ.. ამასთანავე, 1920-1930-იანი წლების მიჯნაზე აშენებული, მხატვრული თვალსაზრისით კონსტრუქტივიზმთან ახლოს მდგომი, დიდი საცხოვრებელი სახლების ჯგუფი (ბანკის მუშაკთა საცხოვრებელი სახლი დ.ჭონქაძის ქუჩაზე, არქიტ. გ. ტერ-მიქელოვი, 1929 წ.; საცხოვრებელი სახლი ქიაჩელის ქუჩაზე, არქიტ. ნ.სევეროვი, 1931 წ.) სიახლოვეს პოულობს ამავე პერიოდის რუსული, უკრაინული თუ ბელორუსული საცხოვრებლების არქიტექტურასთან.

1920-იანი წლების ბათუმის საცხოვრებელი სახლების არქიტექტურაში  კონსტრუქტივისტული პრინციპების ფართოდ დამკვიდრება შესაძლოა ბათუმისადმი, როგორც თანამედროვე სამრეწველო ქალაქისადმი ოფიციალური ხელისუფლების დამოკიდებულებით იყო განპირობებული. ცხადია, რომ  ამ პერიოდის ბათუმში მოღვაწე არქიტექტორების (გაუზნერი, დ. კლიმენჩენკო, ცუკანოვი და სხვ.) მიზანს არ წარმოადგენდა ეროვნული მემკვიდრეობის შემოქმედებითი ათვისება და მოდერნიზაცია, რადგან ბათუმი ამ პერიოდისათვის წარმოადგენდა მუშათა ქალაქს, რომლის იერსახეს, ძირითადად, ქმნიდა ახალი მოდერნისტული არქიტექტურა თავისი კომპლექსური  დასახლებებითა და ახლებური  ვიზუალის მქონე საცხოვრებელი სახლებით.      

წარმოდგენილი ნიმუშების მაგალითზე ბათუმის არქიტექტურაში უპირატესობა ენიჭება  კონსტრუქტივიზმის იმ ნაკადს, რომელშიც ნაკლებად ჩანს ეროვნული და მოდერნისტული ტენდენციების სინთეზი. ბათუმის კონსტრუქტივისტულ შენობებში რომანტიზირებული ელემენტები (ნახევარწრიული  და ისრულთაღოვანი ღიობები, დაყრდნობილი ხის აივნები) მხოლოდ ერთეულ  ნიმუშებში (საცხოვრებელი სახლი  წმ.სევერიანე აჭარელის,  ა.პუშკინის ქუჩებზე) გვხვდება. ეროვნული მოტივების  მოკრძალებულად გამოყენების მიუხედავად,  ეს ნაგებობები ეროვნული და კონსტრუქტივისტული ფორმების შერწყმის ექსპერიმეტული ქმნილებებია. ბათუმის შენობებისათვის უპირატესად დამახასიათებელებელია   „ინტერნაციონალური“ მიმართულების კონსტრუქტივისტული ტენდენციები, რომელიც ემყარება სადა, ლაკონური, გეომეტრიული, ვერტიკალურ-ჰორიზონტალური  მოცულობებისა  და ფორმების დინამიკას. 

ქალაქის განაშენიანების ჩამოყალიბებული კამერული მასშტაბის გათვალისწინებით, ბათუმის  არქიტექტურულ ნიმუშებს გამოარჩევს მეტ-ნაკლებად ზომიერი მასშტაბი, სიმკაცრე, სისადავე,  გეომეტრიულობა, ლაკონურობა, ფასადის ტეხილი აბრისებისა და გეომეტირული სეგმენტების დინამიკური სტრუქტურა, კედლის სადა, გლუვი სიბრტყეების ფენესტრაცია სწორკუთხა, თაღოვანი და ისრული ფორმის ღიობებით, სადარბაზოსა და კიბის უჯრედთა მომნიშვნელი  ვერტიკალური ღერძის აქცენტირება,  აივნების მოქლონიანი შეერთების რკინის სადა ნახატის ან შელესილზედპირიანი მოაჯირები. თითქმის ყველა მათგანის სახასიათო დეტალია ფასადის კომპოზიციური ღერძის აღნიშვნა საბჭოთა სიმბოლოებით (საუწყებო ემბლემები,  ხუთქიმიანი ვარსკვლავი, ნამგალი, ურო).

 ბათუმის ნიმუშებისაგან განსხვავებით, თბილისის კონსტრუქტივისტულ  არქიტექტურაში ადგილობრივი ტრადიციების გავლენა,  ასევე,   გამოხატულებას ჰპოვებს,  ძველთბილისური საცხოვრებელი სახლის ფორმებით ნასაზრდოები, ეზოსპირა ხის აივნების კონსტრუქტივისტულ გააზრებაში (მანია:2013:245).  ბათუმის საცხოვრებელი ნაგებობებში კი თითქმის უარყოფილია ეზოსპირა აივნებიანი ფასადების ტრადიცია. საცხოვრებელი სახლების ფასადებზე შედარებით იშვიათია ტერაზიტული ლესვის გამოყენების მაგალითები.

ბათუმის საცხოვრებელი სახლები  გამოირჩევა კომპლექსური ან ურბანული კვატალური განაშენიანების თვალსაზისით და დიდ როლს თამაშობს ქალაქგეგმარებითი სივრცითი სტრუქტურის შექმნაში. მთელი კვარტლის მასშტაბის განმსაზღვრელი ყველაზე მაღალსართულიანი შენობებიც ამ სტილის პრინციპებითაა გადაწყვეტილი, რაც „ბათუმური კონსტრუქტივიზმის“ ფასეულობას წარმოადგენს. ეს ნაგებობები, ისევე, როგორც თბილისის და საქართველოს სხვა ქალაქების (აბასთუმანი, წყალტუბო, ბორჯომი და სხვ.) ნიმუშები, თავისი მხატვრულ-არქიტექტურული ღირებულებებით, ქართული კულტურის მეტად საინტერესო ისტორიული ეტაპის  განუყოფელი ნაწილია.

იერუსალიმის ჯვრის მონასტრის საკითხი თემურ-ლენგისა და ეგვიპტელი მამლუქების დაპირისპირების პერიოდში (1400-1401 წწ.)

გიორგი ახალკაციშვილი

ახლო აღმოსავლეთში, XIV საუკუნის მიწურულს და XV საუკუნის დასაწყისში, თემურ-ლენგის (1370-1405) დამანგრეველი ლაშქრობები მიმდინარეობდა. ამჯერად, ჩემი მოხსენების მთავარ თემას წარმოადგენს ჯვრის მონასტრის საკითხი თემურ-ლენგისა და  ეგვიპტელი მამლუქების კონფესიური ურთიერთობების პერიოდში, 1400-1401 წწ., რომელიც ქართული ისტორიოგრაფიისთვის უცნობია.

ქართულ სამეცნიერო სივრცეში აქამდე არსებობდა მხოლოდ ერთი დაზუსტებული ინფორმაცია, რომ 1400 წელს მუსლიმებმა ჯვრის მონასტერი გადაწვეს, რომელიც ქართველთაგან მიღებული დახმარების შედეგად აღადგინეს, მაგრამ დაუსაბუთებელი რჩებოდა, თუ ვინ იყვნენ მონასტერზე თავდამსხმელი მუსლიმები, რომელი სახელმწიფოს წარმომადგენლები? დასავლურ და აღმოსავლურ ლიტერატურაზე დაყრდნობით, როდესაც თემურ-ლენგის ეგვიპტელი მამლუქების წინააღმდეგ განხორციელებულ ლაშქრობის საკითხზე ვმუშაობდი, გავაკეთე გარკვეული დასკვნები, თუ ვის შეიძლებოდა გადაეწვა ჯვრის მონასტერი 1400 წელს და მივედი თემურ-ლენგის სირია-პალესტინის ლაშქრობებთან. 

კვლევისას აღფრთოვანება გამოიწვია ფარსადან გორგიჯანიძის „საქართველოს ცხოვრებაში“, თემურ-ლენგის ლაშქრობების ნაწილის თხრობისას, გადმოცემულმა ერთ-ერთმა საინტერესო თავმა  – „წასვლა თემურისა იელუსარამს და მისრეთს“, სადაც გადმოცემულია თუ როგორ მივიდა თემური „იელუსალემს, სოლომონის ტაძარში ილოცა. რაც დაქცეული მეჩიტები იყო, ააშენა და მრავალი შესაწირავი მისცა. ქრისტიანთ საღდრები დააქცია, მეჩიტები ააშენა“. ამ ცნობამ მიიქცია ჩვენი ყურადღება. ფაქტის გაანალიზებით, როგორც ჩანს, ჯვრის მონასტერი მართლმადიდებლების ხელში იყო, რადგან კათოლიკებს და მათ ქონებას თემური არ შეეხებოდა, დასავლეთ ევროპის დიდ სახელმწიფოებთან კარგი დიპლომატიური ურთიერთობების გამო. აქვე ჩამივარდა ხელში იტალიელი მოგზაურისა და ვაჭრის, ბერტრანდო დე მინიანელის ჩანაწერები, სადაც ეგვიპტელი მამლუქების წინააღმდეგ სირია პალესტინაში თემურის გალაშქრებაზეა საუბარი. ამ წყარომ კიდევ უფრო შეავსო ინფორმაცია და მიგვიყვანა გარკვეულ დასკვნებამდე, რომელიც წარმოდგენილი იქნება ჯერ მოხსენების სახით, ხოლო შემდეგ სტატიის სახით.

ჩემი მოხსენება ნამდვილად სიახლეს წარმოადგენს ქართული ისტორიოგრაფიისთვის, რადგან საინტერესო მასალებზე დაყრდნობით, მნიშვნელოვანი დასკვნები გაკეთდა ჯვრის მონასტრის ისტორიასთან დაკავშირებით და გამოითქვა მოსაზრება, რომ 1400/1401 წელს მისი გადაწვა მხოლოდ თემურ-ლენგს შეეძლო, რომელიც იქ ლაშქრობდა.

The issue of the Jerusalem Cross Monastery during the conflict between Tamerlane and the Egyptian Mamluks in 1400-1401

In the Middle East, at the end of the 14^th century and the beginning of the 15^th century, the destructive campaigns of Tamerlane (1370-1405) were taking place. This time, the main topic of my report is the issue of the Cross Monastery in the period of confessional relations between Tamerlan and the Egyptian Mamluks, 1400-1401, which is unknown to Georgian historiography.

Until now, there was only one confirmed information in the Georgian scientific space, that in 1400, Muslims burned down the monastery of the Cross, which was rebuilt as a result of the help received from Georgians, but it remained unsubstantiated as to who the Muslims who attacked the monastery were, representatives of which state? Based on Western and Eastern literature, while working on the issue of Tamerlan’s campaign against the Egyptian Mamluks, I made some conclusions about who might have burned the Monastery of the Cross in 1400.

During the research, one of the interesting chapters in Farsadan Gorgijanidze's "Life of Georgia", narrating part of Timurs campaigns, was narrated - "Temur's departure to Jerusalem and Misreti", where it is narrated how Temur "came to Jerusalem, prayed in Solomon's temple. He built what were converted mosques and gave many offerings. He destroyed Christian temples and built mosques."This notice caught our attention. Analyzing the facts, it seems that the Cross Monastery was in the hands of the Orthodox, because Temur would not touch the Catholics and their property, due to good diplomatic relations with the countries of Western Europe. Here, I got hold of the notes of the Italian traveler and merchant, Bertrand de Mignanelli, where they talk about Timur's campaign against the Egyptian Mamluks in Syria-Palestine. This source further supplemented the information and led us to certain conclusions, which will be presented first in the form of a report, and then in the form of an article.

My report is truly a novelty for Georgian historiography, because based on interesting materials, important conclusions were made regarding the history of the Cross Monastery and the opinion was expressed that only Tamerlane, who was marching there, could burn it down in 1400/1401.