სამეცნიერო პროექტის დასახელება: ბათუმი ბრიტანეთის ვიცე-კონსულების ანგარიშებში (1830-1853 წ წ.)
გრანტის დაფინანსების წყარო: ბათუმის შოთა რუსთველის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
სამეცნიერო პროექტის ხელმძღვანელი: ნიკო ბერძენიშვილის ინსტიტუტის უფროსი მეცნიერი თანამშრომელი ოლეგ ჯიბაშვილი.
სამეცნიერო პროექტის შემსრულებელი: ასოცირებული პროფესორი ირაკლი ბარამიძე , ასისტენტ პროფესორი ხათუნა დიასამიძე,სტუდენტი ნანული პატარაია
სამეცნიერო პროექტის განხორციელების ვადა: 2019 წ.
პროექტის მიზანი, ამოცანები და აქტუალობა: კვლევის მიზანია ქართულ სამეცნიერო საზოგადოებას ვაჩვენოთ ბათუმის ყოფა- ცხოვრებისა და სოციალ-ეკონომიკური მდგომარეობის ამსახველი სურათი 1830-1853 წლებს შორის პერიოდში, მივაწოდოთ საინტერესო მასალები დიდი ბრიტანეთის ვიცე- კონსულების ანგარიშებიდან, სათანადო კომენტარებითურთ.
აღნიშნული მიზნის მისაღწევად დაგეგმილია შემდეგი ამოცანების შესრულება:
- ეპოქისა და რეგიონის განზოგადოებული დახასიათება შესაბამის სამეცნიერო ლიტერატურაზე დაყრდნობით. ეპოქაში, ბუნებრივია, ვგულისხმობთ XIX საუკუნის 30-50-იანი წლებს, ანუ პერიოდს რუსეთ-ოსმალეთის 1828-1829 წლების ომიდან ყირიმის ომამდე. საკვლევი რეგიონი კი, ძირითადად, შემოიფარგლება ქალაქ ბათუმითა და მისი შემოგარენით.
- ტრაპიზონში ბრიტანეთის ვიცე კონსულის - ჯ.ბრანთის ანგარიშების შესწავლა და შეჯერება სამეცნიერო ლიტერატურის მონაცემებთან. იმ დროს (1830-1840 წწ.) ბრანთის საკონსულო ტერიტორიაში ექცეოდა ბათუმი და მას პერიოდულად უხდებოდა მდგო- მარეობის გაცნობა ადგილზე. ამდენად, უშუალო თვითმხილველის ანგარიშის კვლევა, ვფიქრობთ, საინტერესო დასკვნების გაკეთების საშუალებას მოგვცემს.
- სტამბოლის ოსმალეთის იმპერიის არქივში შესაბამისი პერიოდის დოკუმენტური მასალების გამოვლენა და შესწავლა. XIX საუკუნის 30-50-იანი წლების ბათუმსა და რეგიონის შესახებ თურქული სამეცნიერო ლიტერატურის მოძიება-გაცნობა-დამუშავება.
- ბათუმში დიდი ბრიტანეთის ვიცე-კონსულების - ფ. გუარაჩინოსა და ვ. ჰოლმსის ანგარიშებისა და მიმოწერების (1840-1853 წწ.) შესწავლა. ბათუმისადმი ინგლისის მზარ- დმა ინტერესმა განაპირობა 1840 წელს აქ საკონსულოს გახსნა. ამ პერიოდში აღნიშნული ვიცე-კონსულების მოხსენებითი ბარათები უფრო ყოვლისმომცველ და მდიდარ მასალას იძლევა ბათუმთან დაკავშირებით, რადგან შექმნილია, ფაქტობრივად, ყოველდღიური დაკვირვების საფუძველზე.
- შემაჯამებელი დასკვნების გაკეთება და ნაშრომის გამოსაცემად მომზადება.
2018 წელს შესრულდა აჭარის დედასამშობლო - საქართველოსთან დაბრუნების 140 წელი. ამ ხნის მანძილზე ბევრი საკითხი, დაკავშირებული ბათუმსა და რეგიონთან მეტ-ნაკლებად შესწავლილია, თუმცა რუსეთ-ოსმალეთის ორ ომს (1828-1829 და 1853-1856 წწ.) შორის პერიოდი ჯერ კიდევ საკმაო ბურუსითაა მოცული. ესაა პერიოდი, როცა დაიწყო რეფორმების (ე.წ. თანზიმათი) გატარება მთელი ოსმალეთის იმპერიის მასშ- ტაბით, რაც აისახა ბათუმის სინამდვილეზეც - იგი უფრო გამოცოცხლდა და მეტი მიმ- ზიდველობა შეიძინა.
XIX საუკუნის 30-იანი წლებიდან ქალაქი თანდათან მოექცა რუსეთისა და ევროპის წამყვანი ქვეყნების, განსაკუთრებით ინგლისის გეოპოლიტიკურ და სავაჭრო-ეკონომი- კურ ინტერესებში. ამ დროისათვის ქალაქი შედიოდა ლაზისტანის სანჯაყის შემადგენ - ლობაში, ეს უკანასკნელი კი ტრაპიზონის საფაშოს საზღვრებში ექცეოდა. სწორედ ტრა- პიზონი იყო რეზიდენცია ბრიტანეთის პირველი ვიცე-კონსულისა, რომელმაც შემოგვი- ნახა ცნობები ბათუმის შესახებ. თუმცა, ქალაქის მიმართ მზარდმა ინტერესმა განაპირობა ის, რომ მალე, 1840 წელს დიდმა ბრიტანეთმა თავისი ვიცე-კონსული დანიშნა უშუალოდ ბათუმში.
ბრიტანეთის ვიცე-კონსულები თავიანთი სამანდატო ტერიტორიის შესახებ, პერიოდულად, ანგარიშებს გზავნიდნენ სტამბოლში თავიანთი სახელმწიფოს ელჩთან, რაც ნაკლებადაა ცნობილი ქართული ისტორიოგრაფიისათვის, არადა ისინი საკმაოდ მდიდარ მასალებს შეიცავენ თანადროული პერიოდის ბათუმისა და შემოგარენის ისტორიი- სათვის.
2003 წელს, ა. აბაშიძის ფონდის დაფინანასებით, ლონდონში, გამოიცა სამტომეული აჭარის შესახებ ბრიტანეთის ეროვნულ არქივში დაცული მასალებისა (1830-1921), რედაქტორი ჰ. გრინჰალჯი. ჩვენთვის საინტერესოა გამოცემის პირველი ტომი (აჭარა და ოსმალეთის იმპერია 1830-1878 წწ.). მასში თავმოყრილია ბრიტანეთის ვიცე-კონსულების ხელნაწერი ანგარიშები, რომლებიც ნაკლებადაა შესწავლილი და გამოყენებული ქარ- თულ ისტორიოგრაფიაში.
ბრიტანეთის პირველმა ვიცე-კონსულმა ტრაპიზონში - ჯეიმს ბრანთმა ელჩისადმი წარდგენილ 1830 წლის ანგარიშში მოკლედ აღწერა ადრინდელი მდგომარება ბათუმისა, საიდანაც ტირანული მმართველობის გამო გაუძევებიათ ადგილობრივი მმართველი.
1836 წელს ბრანთი პირველად ეწვია ბათუმს და უფრო დეტალურ ანგარიშში ეხება როგორც ბათუმის ყურესა და ნავსადგურს, ისე აქაურ კლიმატსა და ბათუმელთა ყოფა-ცხოვრებას. გარკვეული ცნობები ბათუმის შესახებ შემოინახა ბრიტანეთის სამხედრო- საზღვაო ძალების კაპიტნის გლოსატისა და ფრედერიკ გუარაჩინოს ანგარიშმა, რომელიც გაკეთდა 1839 წელს. ამავე წელს ეს უკანასკნელი დაინიშნა ბრიტანეთის პირველ ვიცე-კონსულად ბათუმში, რომელიც ქალაქს ახალი სტატუსით ეწვია 1940 წლის აპრილში. 1844 წელს, ცხოვრების რთული პირობებიდან გამომდინარე, მან ითხოვა ბათუმიდან გადაყვანა, რასაც მიაღწია 1846 წელს. ამ წლების მის გზავნილებში დიდი ადგილი უჭირავს ბათუმში იმპორტისა და ექსპორტის სტატისტიკას, სავაჭრო ტრანზიტის დეტალებს. როგორც ირკვევა, ბათუმიდან ძირითადი საექსპორტო საქონელი იყო კარაქი, ცვილი, თაფლი, ბრინჯი... აქვეა საინტერესო ცნობები გურიის 1841 წლის გლეხთა აჯანყების გამოძახილზე მის სამანდატო ტეერიტორიაზე.
მომდევნო ვიცე-კონსულის - ჰოლმსის ანგარიშებში ყურადღება გამახვილებულია ბათუმში 1848-1849 წლების არეულობებზე, რაც კიდევ უფრო ართულებდა აქაურ მძიმე მდგომარეობას. ამას ემატებოდა, ასევე, ცუდი ადგილობრივი მმართველობა, უთანხმოება ტრაპიზონის ფაშასა და ლაზისტანის კაიმაკამს შორის, რის გამოც ლაზისტანი ცალკე საფაშოდ გამოცხადდა, თუმცა ამ ცვლილებებმა დაძაბულობასა და ამბოხს ნია- დაგი ვერ გამოაცალა, ვერ შექმნა საფუძველი ბათუმსა და სტამბოლს შორის რეგულარული საზღვაო მიმოსვლის დაწყებისათვის.
ვფიქრობთ, აღნიშნული ანგარიშების შესწავლა, რეგიონისა და ეპოქის კვლევა შესაძლებლობას მოგვცემს ვაჩვენოთ ბათუმის სავაჭრო-ეკონომიკური და სოციალურ-პოლიტიკური მდგომარეობის რეალური სურათი ყირიმის ომის წინა ოცწლეულში.
სამეცნიერო პროექტის მოსალოდნელი შედეგები:
პროექტით გათვალისწინებული კვლევის შედეგად სამეცნიერო საზოგადოება მიიღებს ახალი დოკუმენტებითა და დღემდე უცნობი მასალებით გაჯერებულ ნაშრომს XIX საუკუნის 30-50-იანი წლების ბათუმის შესახებ.კვლევის ცალკეული შედეგები აისახება ერთობლივ სამეცნიერო სტატიაში და წარმოდგება საერთაშორისო კონფერენციაზე.
საკონკურსო პირობების შესაბამისად, პროექტში მონაწილე მკვლევართა ჯგუფი ვალდებულებას იღებს პროექტის დასრულებიდან 6 თვის განმავლობაში უზრუნველყოს დასრულებული პროექტის შედეგების შესაბამისი სამეცნიერო პუბლიკაციის წარდგენა საერთაშორისო რეცენზირებად/რეფერირებად ჟურნალში.
ნაშრომის ხელმისაწვდომობის გაზრდის მიზნით, დაგეგმილია მისი სრული სახით წიგნად გამოცემა.
ვფიქრობთ, პროექტის შედეგების ამსახველი მონოგრაფია უდავოდ გაამდიდრებს ქართულ ისტორიოგრაფიას. სამეცნიერო მიმოქცევაში შემოვა ახალი დოკუმენტური მასალები, მათი გათვალისწინებით გაკეთებული კომპეტენტური დასკვნები. ნაშრომი კარგ დახმარებას გაუწევს სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს ისტორიის პრობლემატიკაზე მომუშავე მეცნიერ-მკვლევარებს, აგრეთვე, სტუდენტ-ახალგაზრდობასა და, ზოგადად, საკითხით დაინტერესებულ მკითხველს.
სამომავლოდ, შესაძლებელია ამ კვლევის გაგრძელება და გაფართოვება 1853-1878 წლების ჩათვლით.
| უკან |
